DILI, 07 agostu 2024 (TATOLI)–Dekanu fakuldade Turizmu, Arte, Indústria Kreativu no Kulturál husi Universidade Nasional Timor Lorosa’e (UNTL), Feliciano Quintas do Ceo , konsidera xinéz sira-nia negósiu iha Timor-Leste bele fó impaktu pozitivu no negativu.
“Xinéz invade mai Timor-Leste hodi fa’an sasán ne’e iha impaktu pozitivu no negativu. Pozitivu mak sira lori sira-nia osan hodi investe iha ita-nia rain iha setór hotu-hotu, ne’ebé bele aumenta kresimentu ekonómika iha rai-laran inklui loke kampu traballu ba joven timoroan, tanba tuir estatístika katak joven dezempregu atinje ona 32,9%. Nune’e, atu diversifika ekonomia iha rai-laran liuhusi negosiante imigrante halo nune’e presiza hadi’a,” Akadémiku hato’o ninia perspetiva ne’e iha ninia knaar fatin, UNTL, kuarta ne’e.
Aleinde ne’e, nia nota liuhusi sira-nia prezensa ne’e hamosu kompetisaun entre sira tanba ema hotu iha oportunidade atu kompete tantu iha área négosiu no indústria tanba Timor-Leste hanesan nasaun ne’ebé adota merkadu livre.
“Estadu presiza haree tanba sira-nia prezensa to’o ona baze, nune’e presiza regula hodi labele fó impaktu ba ita-nia nasaun,” nia fó hanoin.
Notísia relevante : Membru PN husu Governu kontrola xineza halo atividade negosiu to’o munisipiu
Akadémiku ne’e observa, ninia impaktu negativu maka hafraku negosiante rai-laran tanba laiha forsa ka kbiit hodi kompete.
“Ida-ne’e mak sai dezafiu ba negosiante rai-laran no osan ne’ebé sira hetan ba investe iha sira-nia rai, la investe iha Timor. Joven ne’ebé serbisu iha rai-laran nia saláriu labele halo atividade négosiu hanesan xinéz, entaun sira mai okupa merkadu nasionál, rejionál inklui merkadu tradisionál mak perigu tebes ba ita-nia nasaun. Atu solusiona mak ita presiza halo regulamentu rigorozu ba negosiante sira bainhira halo atividade négosiu. Bainihira atividade ne’ebé negosiante timoroan bele halo, husik se lae sira mak okupa hotu. Entaun ita presiza kapasita no promove joven iha setór hotu-hotu,” nia dehan.
Dekanu ne’e hato’o, dalan seluk ne’ebé Governu bele halo mak fó kréditu ba negosiante nune’e sira bele kompete iha négosiu.
“Tanba ida-ne’e mak bele solusiona asuntu ne’e. Bainhira fó ona kréditu mak presiza halo kontrolu ida ba sira,” nia tenik.
Nune’e mós, Reitór UNPAZ, Adolmando Amaral, konsidera prezensa xinéz nia negósiu atu responde populasaun nia nesesidade bázika sira.
“Ita labele kestiona kona-ba ida-ne’e. Ita timoroan husu ba an rasik katak ita prontu halo atividade ne’ebé xinéz halo ne’e ka lae, bainhira ita la prontu, sé mak atu hatán fali nesesidade bázika kada uma-kain nian. Tanba ne’e, iha forsa ona ka lae atu halo atividade ida-ne’e. Governu prontu haruka sira sai tanba Governu iha forsa atu demite sira husi Timor-Leste ba sira-nia rain,” Reitór katak.
Atu timoroan sira labele lakon iha kompetisaun negósiu, maka akadémiku ne’e husu timoroan sira atubele halo inovasaun negósiu no labele depende de’it ba projetu husi Governu.
“Ita laiha jestu to’o ne’ebá, tanba ne’e xina kobre to’o área remota. Tanba ne’e bainhira hakarak iha dalan negósiu mak tenke kompete. Timoroan fa’an ne’e laiha inovasaun, tanba sasán liu tiha prazu mós sei fa’an no sásan ho presu ne’ebé a’as. Xina halo invazaun troka hela de’it produtu, ohin hamosu ida aban fali produtu seluk fali, depois ho presu ne’ebé kiik,” nia katak.
Jornalista : Osória Marques
Editora : Julia Chatarina
