DILI, 26 Abríl 2025 (TATOLI) — Sua Santidade Papa Francisco iha povu Timor-Leste nia fuan relasiona ho vizita istóriku ne’ebé hala’o ih Setembru 2024 no ohin haloot ona maktoban iha Bazilika Santa Maria Maior, Vatikanu. Adeus Papa Francisco, deskansa ho hakmatek.
“Timor nia fuan metin iha Papa Francisco, hakmatek hela ona no hakmatek Maromak nia reinu lalehan Papa Francisco,” Bispu Dioseze Baukau, Don Leandro Maria Alves, hato’o mensajen ne’e bainhira prezide misa solene iha Tasi-Tolu, Sábadu ne’e.
Iha leitura evanjellu ne’ebé hala’o iha misa ne’e dehan, Jesus mosu ba nia apóstolu sira hodi dehan hakmatek hela ho imi.
“Hakmatek ne’ebé Jesus fó, haraik ba apóstolu sira-ne’e la’ós atu tuur hakmatek de’it iha sira-nia fatin, maibé hakmatek ida Jesus hato’o atu enkoraja apóstolu sira hodi hala’o misaun. No Jesus mós hakarak dehan ha’u hamutuk ho imi, hela iha imi-nia leet, sei la husik mesak, Jesus nia liafuan hakmatek ho imi ne’e atu dehan, imi keta ta’uk atu haklaken kona-ba liafuan di’ak.”
Bispu Dioseze Baukau ne’e esplika, Jesus nia liafuan ne’e hamoris apóstolu sira-nia fuan no transforma sira-nia an hodi sai fatin no enkontru entre Jesus no ema seluk.
“Primeira leitura ne’e bolu atensaun ba sarani sira atu kontinua Jesus nia misaun salvadora no libertadora, misaun ida-ne’e ita kontinua hatudu liuhusi ita-nia hahalok di’ak, halo ema bele haree, koko Kristu nia prezensa rasik,” nia haklaken.
Don Leandro dehan, husi apóstolu sira-nia liman, Maromak halo milagre no buat foun oioin iha povu sira oin.
“Evanjellu ohin halo ita hatene momos ona katak, nu’udar sarani ita hetan misaun ida Jesus dehan, nu’udar aman haruka ha’u mai, nune’e mós ha’u haruka imi ba ho objetivu ida de’it, atu haklaken mistériu páskua no mistériu ida-ne’e mak domin nian no halibur ema hotu iha sosiedade,” Bibi atan esplika.
“Hahalok sira hanesan la ta’uk, atu hakle’an ka ko’alia lialoos, fiar metin, hakat-sai, hakbesik ba ema seluk hodi harii komunidade dame, domin, perdua malu, ksolok, fraterna ho maun-alin, ne’e mak komunidade resusitadu nian. Ne’e duni mak halo sira-ne’ebé ita haree iha Amu Papa Francisco,” Bispu Leandro hateten.
Bispu Dioseze Baukau ne’e dehan, igreja, nasaun no ema idak-idak sente ho falesimentu ne’e nu’udar tristeza boot ida.
“Laran dodok hodi espresa fali doutrina ka hanorin sira-ne’ebé mak Amu Papa ko’alia bainhira nia sei moris, espresaun hatudu sira-nia domin no hamoris fali memória Papa.”
Observasaun
Tuir observasaun jornalista Ajénsia TATOLI iha terenu nota katak, sarani sira hahú iha tuku 14:00 komesa tama ona iha arreadór fatin sagradu Tasi-Tolu to’o misa remata iha tuku 18:00.
Ema rihun ba rihun prezente ne’ebé hatais kamizola pinta ho Papa nia fotografia hakerek “Que A Vossa Fé Seja A Vossa Cultura” ne’ebé momentu utiliza mós iha misa aberta prezide direta husi Santu Padre iha fatin sagradu ne’e iha 10 Setembru 2024.
Observasaun seluk ne’ebé TATOLI halo katak, hafoin remata misa iha tuku 18:00 no to’o 23:17, engrafamentu hahú husi Tasi-Tolu tama to’o Avenida Prezidente Nicolau Lobato no oras ne’e sei kontinua nafatin iha fatin iha kapitál Dili.
Biografia Papa Francisco
Papa Francisco ho naran orijinál Jorge Mario Bergoglio, moris iha Buenos Aires, Arjentina iha loron 17 fulan-Dezembru 1936. Nia inklina aan iha igreja no fó dedikasaun tomak atu serbí Jesus, no iha tinan-1998 nia hetan nomeasaun nu’udar arsebispu iha Buenos Aires, enkuantu iha tinan-2001 nia kontinua sai kardeál ida iha igreja Katólika, no iha loron 13 fulan-Marsu 2013 eleitu ba pontifikadu igreja Katólika nu’udar Papa Francisco ne’ebé sai símbolu umildade no kompromisu ba pobreza sira.
Durante ninia pontifikadu nu’udar Papa, nia sai hanesan eransa tanba nia iha dedikasaun tomak no firme ba justisa sosiál no diálogu entre relijiaun sira, nia mós nu’udar ema ida-ne’ebé iha komitmentu maka’as hodi promove direitu umanu ba dignidade povu nian, konsege inspira ona ema rihun ba rihun iha mundu ne’e ho ninia mensajen kona-ba domin, eransa no solidariedade.
Papa Francisco hakotu iis ho idade 88, iha segunda dader tuku 7:35 oras Vátikanu hafoin luta ho komplikasaun pneumonia iha fulan ikus ne’e.
Entretantu partisipa mós iha misa husi Primeiru Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão, Prezidente Parlamentu Nasionál, Deputada Maria Fernanda Lay, Prezidente Tribunál Rekursu, Deolindo dos Santos, reprezentante Prezidente Repúblika, membru IX Governu Konstituisionál, eis titulár órgaun soberania, membru Parlamentu Nasionál, sosiedade sívil no militár, korpu diplomátiku, padre no madre, relijiozu no relijioza, timoroan no partisipante sira seluk.
Misa ne’e hetan seguransa másimu husi Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL), FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL), membru eskuteiru Timor-Leste.
Jornalista : Nelson de Sousa
Editór : Evaristo Soares Martins
