DILI, 30 Maiu 2025 (TATOLI)-Loron nasionál ba labarik iha 01 Juñu tinan ne’e ho tema sentrál maka “família mak sai autór prinsipál hodi garante labarik nia direitu”, ne’ebé realiza iha Munisípiu Likisá, Postu Administrativu Loes.
Prezidente Institutu Nasionál Defeza Direitu bá Labarik (INDDICA, sigla portugés), hatete bazeia ba tema selebrasaun tinan ida ne’e família tenke foti responsabilidade hodi tau matan ba oan sira, tanba prezensa oan sira iha família nu’udár prezente Maromak ninian ba família no ba família ne’ebé vulnerável ho apoiu lider komunitária sira hodi halo identifikasaun ba labarik no família ne’ebé vulnerável hodi kanaliza ba Estadu nia polítika ba grupu vulnerável inklui grupu marjinalizadu.
Tema espesifiku “Investe ba Família, Asegura labarik nia moris di’ak iha ambiente ne’ebé seguru no inklusivu”.

“Razaun hili tema refere tanba tuir INDDICA nia observasaun labarik barak mak ladun hetan atensaun husi família (inan-aman) liu-liu ba labarik nia saúde, seguransa, taxa matrikula ne’ebé kada tinan númeru la sae, má-nutrisaun no servisu forsadu hasoru labarik inklui labarik sira ne’ebé sai vítima barak sei hela iha uma tranzitóriu sira. Ho isu sira ne’e mak sai hanesan razaun INDDICA hili tema ne’ebé mensiona iha leten. Tanba família mak sai sentru ne’ebé importante no primeiru atu fó kuidadu ka tau matan, fó protesaun no hatene di’ak liu nesesidade bázika no karakter oan sira nian”, nia hatán ba TATOLI via WhatsApp, ohin.
INDDICA la’os órgaun implementadór ba asuntu direitu labarik ninian, maibé INDDICA nu’udár órgaun supervisiona ba asuntu direitu labarik ninian ne’ebé implementa husi liña ministeriál sira.
“INDDICA ho nia papel mak atu akompaña liña ministeriál xave sira ho ninia programa no politika ba labarik ninia interese di’ak. Halo avaliasaun ba polítika no programa liña ministeriál hotu nian ho matadalan planu asaun nasionál ba labarik, ne’ebé integra iha sistema dalan ba futuru ne’ebé sensivel no aliña ho konvensaun direitu ba labarik ninian”, esplika.
Nune’e halo mós INDDICA halo advokasia ba asuntu direitu labarik ninian inklui mós polítika no programa husi liña ministeriál ninian ne’ebé la sensível no la aliña ho Konvensaun Direitu labarik nian.
Esforsu ne’ebé INDDICA halo ona mak kontinua halo konsensializasaun públiku ba direitu labarik liu husi atividade sensibilizasaun, kontinua halo kampaña promosaun hodi hasa’e públiku ninia konsiensia atu labele sosa husi labarik sira, kontinua halo monitorizasaun ba labarik sira ne’ebé komete iha servisu forsadu no atende labarik sira ne’ebé sai vítima ba abandona, abuzu, violénsia ne’ebé família mai direitu keixa iha INDDICA nia edifísiu.
“INDDICA simu ona keixa husi família, ita refere kedas ba iha Ministériu Soliedariedade Sosiál no Inkluzaun hodi fó asistensia sosiál tuir nesesidade labarik no família. labarik sira ne’ebé komete servisu forsadu liu husi Unidade monitorizasaun hamutuk ho PNTL, VPU ita reintegra ba iha nia família. labarik no família ne’ebé vulnerável no la asesu ba edukasaun ita refere ba Ministerio edukasaun no MSSI hodi fó asistensia Bolsa da Mae”, nia dehan.
Tinan ida ne’e labarik ne’ebé kontinua faan sasan iha dalan ninin hamutuk 39 husi munisípiu hotu-hotu maibé husi númeru referidu Oekusi mak aas liu.
“Tuir asesmentu ne’ebé INDDICA halo husi numeru 39 labarik balu eskola no balu la eskola tanba bainhira INDDICA halo aproximasaun ho labarik ho nia família sira hatán katak “eskola, la eskola buka osan mak hodi moris” inan-aman bainhira faan sasan (pisang goreng, mantolu) to’o lorokraik sei tomak, bainhira labarik mak ba faan la to’o meiudia mantolu sosa hotu ona (sosiedade uza liu sentimentu fuan hodi sosa husi labarik sira) maibé ita la konsiente katak ita kontribui ba servisu forsadu ba menór sira”, afirma.
Prezidente dehan INDDICA hamutuk ho parte relevante halo ona reintegrasaun labarik balu ba família maibé mai fali de’it.
“Depois de ita halo reintegrasaun labarik balu ida rua kontinua fila mai faan sasan tanba nesesidade ekonómia família, kampu servisu ne’ebé limitadu. Dili nu’udár sentru sirkulasaun osan no ekonómia entaun labarik sira ne’ebé faan sasan barak liu konsentra iha Dili, nesesidade Báziku ne’ebé folin as familia vuneravel sira labele asesu nesesidade bazika kontribui ba iha malnutrisaun, konhesementu família ba direitu labarik ne’ebé menus kontinua tau labarik iha risku liuhusi haruka oan ba faan sasan”, dehan.
Tinan 2025 pela primeiravez ho rezolusaun governu númeru 50/2024, 06 setembru ita selebra loron nasionál dahuluk, sei konsentra iha munisípiu Likisá, postu administrativu foun (Loes).
Notísia relevante: Labarik fa’an sasan iha dalan-ninin sira-nia realidade no INDICCA nia esforsu
Jornalista : Osória Marques
Editora : Rita Almeida