iklan

JUSTISA

TDD rona sasin ba kazu osan lakon iha Diresaun Água Saneamentu Liquiça

TDD rona sasin ba kazu osan lakon iha Diresaun Água Saneamentu Liquiça

Logotipu TDD. Imajen Tatoli/Dok.

DILI, 14 setembru 2020 (TATOLI)-Tribunál Distritál Dili (TDD), ohin, kontinua rona sasin ka testemuña ba kazu  pekulatu no falsifikasaun agravadu ne’ebé deskonfia  komete husi arguidu nain-rua nu’udar funsionáriu públiku  iha Diresaun Água no Saneamentu Munisípiu Liquiça.

Notísia Relevante : Deskonfia, funsionáriu Diresaun Água Saneamentu halakon osan Estadu $29,578.15

Iha kazu ne’e, deskonfia arguidu na’in-rua ho inisiál MC no LDSL halakon osan Estadu ho montante $29,578.15 iha Ministériu Obras Públika (MOP), Diresaun Agua no Saneamentu Ambiente, Munisipiu Liquiça.

Faktu  ne’ebé arrola husi  Ministériu Públiku  (MP)  ne’ebé aprezenta ba Tribunál, hateten, iha indísiu ne’ebé natoon katak,  arguidu MC, hahú servisu  iha Ministériu Obras Publika, Dirasaun Jerál Servisu Agua no Saneamentu, iha loron 17 setembru, 2002, no iha tinan 2004, arguidu hetan transferénsia husi Ministériu Obras Públiku Nasionál ba iha Munisipiu  Liquiça hanesan Manejer Water Suplay no Sanitation to’o 2011, no iha 2012 to’o 2016 arguidu asume kargu hanesan xefe  Departamentu ba Abastesimentu Agua Munisipiu Liquiça (DAAML), no iha tinan 2017 to’o agora, arguidu asume kargu nu’udar Diretór ba Diresaun Servisu Agua, Saneamentu no Ambiente iha Liquiça..

Arguidu LDSM hahú servisu nu’udar funsionáriu iha Ministériu Obras Publika, Dirasaun Jerál Servisu Agua no Saneamentu, iha Departamentu ba Abastasimentu Agua iha Munisípiu Liquiça (DAAML)  hanesan funsionáriu kontratadu iha tinan 2009, hafoin iha janeiru 2013/2014 arguidu foin sai hanesan funsionáriu permanente.

Arguidu mós hanesan fasilitadór ba Postu Administrativu (FPA), husi tinan 2009 ate agora, no iha tinan 2015, arguidu MC  nomea verbalmente ba arguidu  LDSM  sai hanesan ofisial finansa iha DAAML, tanba arguidu LDSM  mak iha koñesimentu  ba excel, kompara ho funsionáriu sira seluk.

Arguidu MC nu’udar Xefe Departamentu Abastesimentu ba Agua Munisípiu Liquiça (DAAML), ho ninia kompeténsia servisu mak orienta pesoál operasaun, halo enkontru ho lider lokál kada fulan, simu proposta husi komunidade kona-ba bee -moos no saneamentu, halo enkontru ho parseiru dezenvolvimentu, halo kontrolu ba funsionáriu tomak departamentu nian, halo kontrolu ba servisu administrasaun no finansas, prepara planu no relatóriu anuál hodi submete mai Diresaun Nasionál Servisu de Agua (DNSA), Dili.

Arguidu LDSL nu’udar Ofisial finansa iha 2015 ate 2016, nia servisu mak simu proposta ka pedidu husi servisu rural no urbana, ezekuta fundu adiantamentu operasionál nian, no ikus halo relatóriu ezekusaun orsamentu fundu adiantamentu kada fulan tolu (3), hahú husi janeiru 2015 to’o dezembru 2016 iha Departamentu Abastesimentu da Agua Munisípiu Liquiça.

Planu asaun annual fundu adiantamentu iha tinan 2015 ate 2016, ba departamentu sira la halo, tamba orsamentu ba fundu adiantamentu commit tiha ona iha Ministériu Obras Publika (MOP), iha Dirasaun Nasionál da Agua, liuhusi CPV no mós payment request, rejistu despeza, katak departamentu ida-idak iha Munisípiu, kada trimestral sei hetan fundu refere ho montante $9,000.

Nune’e, iha tinan 2015, arguidu sira simu osan fundu adiantamentu ba trimestre I ate III, ho montante $27,000.00 no iha tinan 2016, arguidu sira simu osan fundu adiantamentu ba trimestral I no II ho montante $18,000.00.

Nune’e, total fundus osan periodu tinan 2015 to’o 2016 ho montante global $45,000.

Iha tinan 2015 ate 2016, prosedimentu atu foti fundu adiantamentu, tenke hetan autorizasaun husi Dirasaun Jerál Finansas no Kooperativa, Ministériu Obras Públikas, no fundus ne’e atu foti iha banku tenke liuhusi check ne’ebé mak tenke ema na’in-tolu (3) mak asina, ne’ebé kompostu husi Diretór Nasionál Servisu de Agua (DNSA), Gustavo da Cruz), Xefe Departamentu Abastesimentu da Agua Munisípiu Liquiça maka arguidu MC, no Ofisial Finansas DAA Munisípiu Liquiça mak arguidu LDSL.

 Fundus ne’e rai iha Banku, no arguidu LDSL maka ba foti fundus ho montante $9,000.00 kada trimestral, ho karta autorizasaun husi superiór, ne’ebé arguidu MC mak rai, no osan sira ne’ebé arguidu LDSL ba foti iha banku ne’e arguidu MC deside katak tenke tau  iha branka ne’ebé mak rai iha nia fatin, tanba seguru liu no kódigu husi branka, xave odamatan no xave gaveta ne e, arguidu MC  mak kaer no rai. Maibé atu asesu ba kódigu branka nian ne’e arguidu na’in-rua  mak responsabiliza no sempre asesu ba branka ida-ne’e.

Arguidu na’in-rua foti osan husi branka maibé laiha slip petty cash atu justifika osan hira mak sei iha branka.

Ezekusaun fundus adiantamentu ne’e, depende ba planu atividade no pedidu orsamentu husi funsionáriu sira ne’ebé servisu iha urbana, liuhusi responsavel sira mak hanesan Martinho de Jesus (kanalizadór), Filipe Correia dos Santos (operadór no Kanalizadór), Silvano dos Santos (Senior Tékniku), Ana Manuela da Cruz (Tékniku Dezeñu), Jorge Pereira Martins (tratamentu bee), no mós funsionáriu sira iha area rural, liuhusi responsavel sira  Zélia Maria da Cruz dos Santos, Onofre Maria dos Santos,  Hermínio da Costa Soares no arguidu LDSL, iha kada seksaun iha ne’ebé mak hato’o ba iha arguidu MC nu’udar Xefe Departamentu, liuhusi iha Departamentu DAA, arguidu LDSL nu’udar ofisial administrasaun no finansas, depois mak arguidu MC hatún despaxu autorizasaun ba iha arguidu LDSL nu’udar ofisial finansas.

Hafoin arguidu MC  entrega xave gaveta ba arguidu LDSM hodi foti xave branka ho ninia kódigu atu loke branka no akompaña husi arguidu MC hodi foti osan ho montante tuir pedidu, hodi selu perdiem, selu traballadór, sosa material, no seluk tan, depende ba planu.

Iha tinan 2015 ate 2016, Departamentu Abastesimentu da Agua (DAA) Likquiça iha funsionáriu públiku permanente ema na’in-13, funsionariu kontratadu na’in-lima, funsionáriu kazuál na’in-neen no funsionáriu kontratadu sira ne’e, arguidu na’in-rua halo kontratu eskrita kada trimestral ka kada semestrál ho saláriu kada fulan entre  $115.00, no funsionáriu kontratadu sira ne’e simu kada trimestral.

Relasiona ho funsionáriu kazuál sira, arguidu na’in-rua halo kontratu verbal katak karik iha servisu ruma hanesan atu halo manutensaun no operasaun ruma, maka arguidu MC mak fó orientasaun verbal ba iha arguidu LDSL hodi ba bolu ema sira mai atu ajuda tanba funsionáriu ba manutensaun no operasaun ne’e na’in-rua (Martinho de Jesus no Silvano dos Santos), hodi selu sira kada fulan $ 85.00, no funsionáriu kazuál sira ne’e simu kada trimestral.

Iha tinan 2015, arguidu MC  selebra kontratu ho funsionáriu kontratadu hamutuk ema na’in-neen   ho saláriu kada fulan $115.00, maibé iha tinan 2016, arguidu MC fó orientasaun verbal ba arguidu LDSL hodi selu de’it sira nia saláriu kada fulan  $80.00, tanba volume servisu la dun barak, maske iha kontratu hakerek saláriu kada fulan $115.00.

Nune’e mós ho funsionáriu kazuál, maske la kontratu eskrita, iha tinan 2015 arguidu sira selebra kontratu verbal katak funsionáriu kazuál kada fulan simu saláriu ho montante  $85.00, maibé hahú husi terseiru trimestral tinan 2015 ate segundu trimestral 2016, arguidu selu funsionáriu kazuál sira ne’e ho saláriu kada fulan $25.00 to’o $50.00, ne’ebé simu dala ida iha kada trimestral.

Arguidu sira mós la halo pagamentu ba funsionáriu públiku permanente, kontratadu nomos kazuál sira halo servisu sira hanesan halo liña transmisaun no distribuisaun bee-moos. Ba mós kaptasaun, hadi’a tanke kaptasaun, halo instalasaun painél bomba, solda rak, hadi’a armazén material bee nian, halo kontrolu, iha area Metagou, Bebonu Lua, RSS Blok A. B & C. Mankala-Lauhata, Kota Lara, Sarlema, Maumeta, Da Ulo, Rac Sape, Kirelelo, Kamalelara. Rae Goa, Gouilo, Laklo Gouilo, Ana Loa, maibé arguidu na’in-rua fornese de’it mak hahán  hanesan etu ho presu $1.75, água $0,25, maibe arguidu na’in-rua halo lista pagamentu uza funsionáriu sira nian naran ho montante $60.00, no falsifika funsionáriu sira nia asinatura, maske iha realidade funsionáriu sira ne’e balun la hetan pagamentu.

Arguidu LDSL mak prepara dokumentu no arguidu MC mak autoriza, falsifikasaun naran, asinatura no mós aumenta loron viajen funsionáriu sira nian balun, iha MOP, falsifika iha lista pagamentu perdiem ba funsionáriu permanente no mós kontratadu sira nia naran balun iha periodu tinan 2015 no 2016, ne’ebé halo dezlokasaun husi Munisípiu Liquiça mai Dili, entre husi loron metade to’o loron-rua  ho montante entre $20.00 to’o $60.00/ dia, maske iha realidade iha funsionáriu balun mak la halo viajen no funsionáriu balun ne’ebé halo duni viajen maibé simu perdiem la tuir lista pagamentu ne’ebé  mak arguidu sira prepara, no funsionáriu balun hela iha Dili mós hetan perdiem ba viajen lokál nian.

Falsifika asinatura 29, arguidu MC mós fó orientasaun verbal ba iha arguidu LDSL mós falsifika mós fatura kompras material ka ekipamentu água no saneamentu nian no mós material ATK sira iha tinan 2015 to’o 2016, iha loja sira ne’ebé balun eziste duni iha Munisípiu Liquiça.

Iha autos no mós inventa naran material ho presu sasán sira ne’e iha resibu loja nian, maske iha realidade sasán sira ne’e balun arguidu sira sosa, no iha sasán sira balun mak arguidu sira sosa, maibé inventa fatura falsu no sasán ninia montante no mós presu.

Atu garante balansu ezekusaun fundus adiantamentu kada trimestral husi tinan janeiru  2015 to’o dezembru 2016, bele ezekuta hotu ka zero, maka arguidu MC fó orientasaun verbal ba iha arguidu LDSL, atu falsifika naran no asinatura husi funsionáriu permanente, kontratadu no mós kazuál sira nian iha lista pagamentu, inventa loron orden servisu ka MOP ba atividade ka loron viajen nian (perdiem), diminui saláriu traballadór sira-nian, ba sira kontratadu husi $115 hatún ba $80.00 no ba kazuál husi $85.00 hatún ba $50.00 ate $25.00, maibé  lista pagamentu nafatin, inklui falsifika resibu ka fatura husi loja sira nian.

Aleinde ne’e, arguidu MC  mak prepara dokumentu ID falsu ba ema sira ne’ebé la’ós funsionáriu ne’e, hafoin entrega ba arguidu LDSL hodi prepara dokumentu lista pagamentu falsu no asinatura falsu.

Dokumentu sira ne’e hotu arguidu LDSM  prepara no halo asinatura falsu hafoin mak arguidu MC  mak halo aprovasaun.

Arguidu sira halo ida ne’e ho objetivu atu nune’e bele hetan fali fundus adiantamentu trimestral sira tuir mai, maske osan iha branka ba periodu trimestral anterior nian sei iha hela branka, maibé arguidu sira uza tiha ba sira nia interese partikulár, hafoin halo justifikasaun ba gastu  ho lista pagamentu perdiem falsu, lista pagamentu ba traballadór falsu  no mós fatura husi loja sira falsu.

Rezultadu husi konduta arguidu na’in-rua  ne’ebé komete hahalok falsifikasaun ba perdiem no falsifikasaun lista pagamentu traballadór ba funsionáriu permanente, kontratadu no kazuál sira, no mós halo falsifikasaun fatura loja sira nian, durante Janeiru 2015 ate dezembru 2016, iha Departamentu Abastesimentu ba Agua iha Munisípiu Liquiça (DAAML),hamosu prejuizu ba Estadu Timor-Leste ho montante globál $29,578.15.

Ho diskrisaun faktu mak tanba falsifikasaun ba perdiem ho montante $7,870.00, falsifikasaun ba lista pagamentu ba traballadór sira ho montante $18,940.00 no falsifikasaun ba fatura loja sira nian ho montante $2,768.15,  konfere relatóriu investigasaun.

Arguidu MC no arguidu LDSL, hatene katak Ministériu Obras Publika, Transporte no Komunikasaun, Diresaun Nasionál Servisu ba Agua. Departamentu Abastesimentu ba Agua, aloka hela orsamentu adiantamentu ba Departamentu Abastesimentu ba Agua iha Munisípiu Liquiça, nu’udar orsamentu Estadu nian, ne’ebé entrega ba iha arguidu na’in-rua ninia responsabilidade hodi jere tanba sira nia funsaun atu ezekuta osan sira ne’e tuir lei hodi garante fornesimentu bee-moos ba komunidade sira iha area rurál no mós urbana iha Munisípiu Liquiça, maibé arguidu na’in-rua  dezvia tiha osan sira ne’e, liuhusi hahalok ne’ebé kontra lei, hodi hamosu prejuizu ba Estadu.

Ho nune’e, arguidu na’in-rua nu’udar  autór material ho forma konsumada ba konkursu real ba krime pekulatu ne’ebé previstu punidu tuir artigu  295° n° 1 no 3, husi K.P.  no krime falsifikasaun agravadu, ne’ebé previstu punidu tuir artigu 303° n° 1 al. a) no art. 304′ n° 2 husi Kódigu Penal.

Liuhusi audiénsia julgamentu ne’e sasin ho inisiál AC nu’udar funsionáriu públiku servisu iha SAS Liquiça hahú iha tinan 2008 to’o mai ohin loron  nu’udar ofisial planeamentu  tékniku  no dezeñu, konfesa ba Tribunál katak, nia  kna’ar ne’ebé nia parte hala’o servisu maka  hala’o planu no dezeñu ba bee-moos nian iha Liquiça nian tomak hodi submete iha nasionál iha Dili .

Nia friza katak, iha 2015 ho 2016 nia parte halo duni planu   proposta ida hodi submete ba iha nasionál hodi monta ‘’mota bonba’’ ida iha Tibar nian hodi  fasilita asesu bee-moos ba komunidade iha area refere .

Nia dehan, kona-ba utilizasaun orsamentu ba manutensaun ba bee kuandu hetan avaria nia parte laiha koñesimentu tanba ne’e parte finansas mak hatene. Nune’e mós nia fó sasin katak, iha tinan 2015-2016 nia parte hala’o viajen mai tuir enkontru iha Dili no simu osan perdiam.

 Audiénsia julgamentu ne’e prezide husi  Juis koletivu, Maria Modesta, Maria Solana, João Ribeiro, Ministériu Públiku reprezenta prokuradór Rogerio Viegas, no arguidu sira hetan asisténsia husi advogadu privadu Marito da Silva no Adelaide.

Jornalista   : Nelson de Sousa

Editór        : Francisco Simões

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!