ERMERA, 19 novembru 2020 (TATOLI)–Prezidente Konsellu Administrasaun ba Autoridade Nasionál Petrolíferu no Minerál (ANPM), Florentino Mateus Soares Fereira, hateten pursentu 90 Timor-Leste hetan reseita hosi Fundu Petrolífera tanba laiha tan fonte seluk ba reseita TL.
“Timor-Leste 90% hetan reseita hosi Fundu Petrolífera tanba laiha tan fonte seluk ba reseita TL. TL nia dependénsia maka’as ba petróleum, ne’ebé mai hosi kampu rua de’it hanesan Bayu Undang ne’ebé agora kontinua halo produsaun inklui ita-nia kampu Kitang ne’ebé prodús ba tinan badak, kuaze tinan tolu ne’ebé ikus mai maran tiha,” Prezidente Konsellu Administrasaun ba Autoridade Nasionál Petrolíferu no Minerais (ANPM) Florentino Mateus Soares Fereira hatete iha salaun Nossa Senhora parókia Gleno, Ermera, kinta ne’e.
Nia hateten, durante tinan 16 Timor-Leste hetan reseita boot hosi rekursu naturais liu-liu iha área petrolífeiru nian ne’ebé kuaze billaun $30.
“Produsaun ne’ebé durante ne’e ita akompaña loos hosi tinan 2004 to’o agora, kontribui ona reseita estadu kuaze billaun $30 no liu billaun 12 mak ita uza ona ba ita-nia Orsamentu Jarál Estadu (OJE). Ne’ebé, ita hela de’it ona biliaun $17 ne’ebé ita sei kontinua uza ida-ne’e,” nia dehan.
Nia mós afirma, TL tama ba iha situasaun ida-ne’ebé bolu faze krítiku tanba TL nia produsaun ba mina hela kampu ida de’it ona ne’ebé iha tempu badak TL sei tama ba terminasaun kontratu Bayu Undang nian iha 2022.
“Kampu ida-ne’e nia produsaun atualmente menus hosi rihun 20 baríl pur líkidu no prodús bee mak barak liu ne’ebé kuaze rihun 40 baríl. Entaun, situasaun ida-ne’e lori duni ita ba faze krítika tebes tanba ita seidauk hetan substituisaun ida ba ita-nia rekursu petróleum iha rai laran ka laiha kampu seluk ne’ebé atu kontinuidade ba produsaun ne’ebé ikus mai bele kontribui ba reseita estadu,” nia hateten.
Nia hateten, bainhira laiha substituisaun mak sei iha situasaun susar tebes tanba laiha reseita ne’ebé kontribui ba Estadu no povu TL.
“Ami foin mai ho Governu daualu foin fulan haat. Entaun ho hanoin ne’ebé iha, ami hakarak esforsu hodi fó alternativu foun ba TL hodi buka tan kampu foun ne’ebé iha ona planu balun hodi hauur no halo perfurasaun ba kampu balun iha tasi laran maibé sei la fó garantia 100%, ne’e hanesan jogu ida ne’ebé ita fura ba mak maran, entaun maran ona,” nia hateten.
Entretantu, prezidente ne’e mós akresenta kona-ba Greater Sunrise ne’ebé polítika Governu nia atu lori mai TL, presiza tau iha hanoin katak la’ós tratadu tasi Timor nian loos ona entaun GS mai ona maibé prosesu ida de’it.
“GS hatúr ho tratadu delimitasaun fronteira ne’ebé mak ratifika iha tinan kotuk, fulan agostu, iha ne’ebé tratadu ne’e rasik seidauk lori GS mai TL, tanba tratadu ne’e kona-ba fronteira maritíma nian,” Prezidente ANPM ne’e dehan.
Iha fatin hanesan, Prezidente Timor Gap António de Sousa hateten delimitasaun fronteira marítima ne’e halo rejime espesiál ba GS.
“Iha rejime espesiál ne’e mós hakerek iha ne’ebá katak na’in ba GS ne’e mak Australia no TL, ne’e la ko’alia kona-ba jeográfia ba kampu ne’e rasik nia luan hira, maibé dehan katak rejime espesiál,” nia dehan.
Nia deklara ba públiku katak, hahú 2004 to’o ohin loron fonte úniku hanesan fundu petrolíferu kontribui ona reseita kuaze billaun $30 ba Estadu Timor-Leste.
Prezidente ne’e mós afirma, hosi reseita sira ne’ebé durante ne’e TL iha mak konsege uza ona liu billaun $12 ba Orsamentu Jeral Estadu (OJE) durante mandatu husi II to’o VIII Governu agora.
“ANPM mak regula ita-nia rekursu naturais iha ita-nia rai laran hanesan petróleum no gás inklui ita-nia rekursu minerais sira seluk ne’ebé fornese reseita ba ita-nia Estadu,” Florentino Mateus ba komunidade Ermera.
Jornalista: Osória Marques
Editór: Cancio Ximenes
