DILI, 02 setembru 2022 (TATOLI)–Institutu Nasionál Linguístika (INL), kinta ne’e, halo lansamentu livru disionáriu lian materna bunak Manufahi-tetun (Buna Manoin-Mumut) ne’ebé hakerek hosi Dosente separtamentu ensinu lian tetun, fakuldade edukasaun arte umanidade (FEAH) hosi Universidade Nasionál Timor-Lorosa’e (UNTL), Rosa da Costa Tilman.
Hakerek-na’in disionáriu, Rosa da Costa Tilman, hateten, livru disionáriu ne’ebé nia hakerek koko atu promove dialetu bunak ne’ebé kuaze atu besik lakon ona. Tanba ne’e nia hakerek filafali disionáriu ne’e atubele prezerva nafatin vokabuláriu bunak Manufahi iha territóriu nasionál.
“Ami-nia objetivu atu prezerva vokabuláriu bunak sira ne’e hodi labele lakon no ema bunak sira sente sira ema bunak tanba sira ko’alia lian bunak no ida-ne’e hatudu sira-nia identidade nu’udar ema bunak,” Hakerek-na’in disionáriu hateten ba Agência Tatoli iha ámbitu atividade lansamentu livru disionáriu iha auditóriu Liceu UNTL.
Notísia relevante: Disionáriu Lian Materna Ajuda Estudante Sira Komprende
Dosente ne’e dehan, disionáriu ne’e atu fanu nafatin joven sira ne’ebé maka ko’alia bunak hodi kontinua promove lian materna, tanba joven sira barak mak la ko’alia ona lian materna.
Nune’e mós, tuir dosente UNTL, Vicente Paulino, bunak mai ho dialetu oin-oin hosi munisípiu haat ne’ebé eziste iha territóriu Timor laran tomak no intensaun foku uluk ba lian bunak hosi Manufahi.
“Bunak ne’e barak hanesan bunak Same, bunak Lolotoe, bunak Bobonaro, bunak Suai, bunak Kasa, maibé iha livru disionáriu ne’e ami-nia foku ba liu iha bunak Manufahi ninian, maibé la signifika atu to’o de’it iha ne’e. Ami nafatin koko atu halo mós bunak sira seluk hosi munisípiu sira seluk,” nia tenik.
Dosente ne’e haree dialetu bunak morfolojikamente kuaze hanesan ho komunidade Papua sira, ne’ebé bunak giol ne’e iha testu tuir gramatikal morfolójika no sintátika ne’ebé mak kuaze hanesan ho língua Papua sira.
Bunak ne’e kuaze ninia territóriu ne’e iha súl Timor-Leste nian, liu-liu munisípiu Bobonaro (Lolotoe, Maliana sorin balun), Covalima (Suai), la esklui mós rejiaun sira hanesan Ainaro no Manufahi (Same).
“Haree hosi sosio-linguístiku, parte Bobonaro nu’udar sentru zona A, zona B ne’e ita dehan katak parte Suai ninian Fatu-lulik, ba iha Tilomar tun zona C ne’e Zumalai, zona D ne’e Kasa, zona E ne’e same no provavel iha zona E sei mosu tanba Manatuto 1% ko’alia bunak ona,” nia salienta.
Livru disionáriu ne’e envolve tradusaun bázika sira hosi lian bunak ba lian tetun, ne’ebé la inklui tradusaun naruk no iha pájina hamutuk 88.
Partisipante iha serimónia ne’e hanesan dosente sira hosi departamentu Komunikasaun Sosiál no hosi departamentu Edukasaun UNTL, Ensinu Superiór, estudante, mídia Agência Tatoli no mídia UNTL.
Jornalista : Tomé Amado
Editora : Julia Chatarina
