DILI, 12 novembru 2024 (TATOLI) – Prezidente Repúblika, José Ramos-Horta, tersa ne’e, iha Santa Cruz Dili, bainhira partisipa iha komemorasaun loron Masakre Santa Cruz ba dala-33 iha nia intervensaun husu ba ema hotu atu buka aprende ho erru sira iha pasadu hodi hateke ba oin hodi lori nasaun ne’e sai modelu ba rekonsiliasaun.
“Mensajen boot liu mak ida ne’e, ita tenke aprende ho erru sira iha kotuk, ita tenke buka aprende ho erru sira iha 1975, ne’ebé lori ba guerra sivil, depois ba divizaun interna iha laran no ita rasik labele halo julgamentu ba malu, ita buka atu taka kanek sira iha pasadu nian, tulun no respeita nafatin vitima sira atu rai ida ne’e bele sai duni modelu rekonsiliasaun,” Xefe Estadu hateten.
Nia dehan, la’ós temi bebeik modelu rekonsiliasaun maibé iha laran falun barak kona-ba fahe malu entre timoroan ho timoroan.
“Ita labele hanoin atu fahe malu bebeik ho ita nia maluk timoroan sira iha Indonézia, ita buka fó liman ba malu, Indonézia nasaun ida ne’ebé boot no dezenvolvidu, lider mundiál iha G20, lider boot iha ASEAN nia laran, ita nia relasaun tenke metin ho Indonézia, ida ne’e susesu boot iha ita nia polítika nasionál,” Xefe Estadu afirma.
Iha oportunidade ne’e, nia enkoraza mós jerasaun masakre Santa Cruz ne’ebé hanesan jerasaun kontinuadór kontinua hametin espiritu nasionalizmu hodi lori nasaun ne’e ba oin.
“Imi sira jerasaun 1991, jerasaun RENETIL, imi mak jerasaun kontinuadór, imi mak kontinua prosesu sira ne’e ba oin, ami sira jerasaun 1975 hela uitoan de’it ona mak sei moris, agora atu ba oin imi jerasaun foun responsabilidade nasaun nian iha imi nia liman,” Horta katak.
Tuir nia, 12 de Novembru tempu ida ne’ebé reprejenta foinsa’e sira nia kbiit ba ukun rasik-aan hodi hamosu istoria boot iha fatin sagradu ne’e tanba timoroan barak mak fakar-raan iha fatin referidu.
“Masakre Santa Cruz loron memoria hodi fó omenajen ba foinsa’e sira ne’ebé ho aten brani hamrik hodi defende ita nia liberdade no dignidade, loron 12 de Novembru iha duni fatin ida ne’e joven barak mak mate no balu hetan nia isin mate balu ita la hetan to’o agora. Sira nia mate atu realiza ita nia mehi ne’ebé uluk ema balu hateten mehi imposivél maibé ikus ho sakrifisiu barak konsege realiza duni ita nia mehi mak ukun rasik aan,” nia salienta.
Iha biban ne’e, Prezidente Ramos-Horta sauda mós ba eis-Prezidente Repúblika Francisco Guterres Lú Olo, Lere Anan Timur no líder funu-na’in tinan 24 no ema hotu ne’ebé durante ne’e kontribui ona ba prosesu libertasaun nasionál Timor-Leste nian liuliu ba joven sira ne’ebé fó ona sira nia vida ba rai ida ne’e durante masakre Santa Cruz.
Omenajen ba Max Stahl
Nune’e, nia agradese no fó omenajen ba jornalista Max Stahl ne’ebé ho aten berani konsege foti filmajen masakre 12 de Novembru hodi fanun mundu hotu hatene kona-ba sofrimentu Timor-Leste nian.
Alende ne’e, Xefe Estadu mós fó omenajen ba sidadaun estranjeiru barak ne’ebé durante ne’e kontribui ona ba prosesu luta Timor-Leste nian hanesan jornalista sira husi Estadu Unidu Amérika, Nova-Zelandia, Malázia no seluk tan.
Jornalista: Hortencio Sanchez
Editór: Florencio Miranda Ximenes
