DILI, 13 Maiu 2025 (TATOLI) – Deputadu Natalino dos Santos husi bankada CNRT husu ba partidu opozisaun sira atu labele politiza kona-ba nomeasaun ba Prezidente Tribunál Rekursu (PTR) foun, Afonso Carmona.
Tuir nia, daudaun opozisaun aprezenta ona Lei Organizasaun Judisiária ba Tribunál Rekursu (TR) hodi halo fiskalizasaun abstrata, nune’e husik ba tribunál mak sei deside.
“Ita ko’alia separasaun podér, ita ezerse ita-nia funsaun, rejimentu fó atu halo fiskalizasaun abstrata, más ita mai halo deklarasaun polítika, konferénsia imprensa, ida-ne’e mak halo ha’u konfuzaun”, nia lamenta iha reuniaun plenária, ohin.
Nia argumenta katak PTR emposadu tuir artigu 127 husi Konstituisaun no artigu 81 pontu 4 iha Estatutu Majistratura Judisiál, iha lei númeru 5/2022, 30 Marsu.
“Katak, PTR mai husi juis karreira majistradu iha Ministériu Públiku, Defensoria Públika ka jurista ho méritu rekoñesidu ne’ebé sidadaun nasionál ida no rekoñese antiguidade iha kategoria, inklui mós iha alterasaun daruak [Lei Organizasaun Judisiária) fó kompeténsia ba Prezidente Repúblika atu nomeia”, esplika.
Nia salienta katak banhira Prezidente Repúblika nia nomeasaun ne’e sala maka opozisaun FRETILIN no PLP husu ona fiskalizasaun abstrata ba tribunál atu deside, maibé “ita mai politiza, ko’alia nafatin iha plenária ida-ne’e, hatudu ita la respeita artigu 69 Konstituisaun katak separasaun podér”.
Iha sorin seluk, deputada FRETILIN, Helena Martins, fó hanoin oinsá mak iha separasaun poder idaidak iha órgaun soberania sira asume, maibé ho responsabilidade no respeita duni ba Konstituisaun.
“Konstituisaun ne’e mak matadalan ba órgaun sira atu la’o tuir. Ida-ne’e mak ami hakarak fó hanoin tuir nia dalan. Loos duni, ami bankada bá duni husu fiskalizasaun abstrata, tanba ita tenke respeita Konstituisaun no lei ne’ebé estruturante, se la’e mak ita hodi maioria ignora fali, ida-ne’e mak la loos”, hateten.
Lembra katak, iha loron 08 Maiu, bankada opozisaun FRETILIN no PLP submete alterasaun Lei Organizasaun Judisiária ho númeru 4/2025, 28 Abríl, ba TR hodi husu fiskalizasaun abstrata, tanba bankada konsidera iha alínea 2, husi artigu 76 A husi lei referida kontra prinsípiu konstituisaun.
Deputadu bankada FRETILIN, Joaquim dos Santos ‘Boraluli, ne’ebé reprezenta opozisaun hateten katak lei ne’e iha kláuzula tranzitória fó kompeténsia ba Prezidente Repúblika atu nomeia Prezidente Tribunál Rekursu foun no bankada opozisaun konsidera norma ne’e viola Konstituisaun.
“Tanba ne’e mak ami mai husu ba Tribunál Rekursu hala’o nia knaar hanesan Supremu Tribunál atu julga norma ne’e”, nia afirma.
Maski nune’e, nia lamenta katak juis Afonso Carmona nia esperiénsia seidauk to’o tinan 20, basá akta Sesaun Estraordinária husi Konsellu Superiór Majistratura Judisiál (CSMJ, sigla portugés) ne’ebé publika iha Jornál Repúblika iha loron 29 Abríl 2009, hatudu katak iha loron 07 Abríl 2009, enkontru CSMJ tuir artigu 25 no 26 Lei nú. 08/2002, 20 Setembru, altera husi Lei n.u 11/2004, nomeia juis estajiáriu na’in-rua ba Juis Direitu husi Terseira Klase nian mak Dr. João Ribeiro no Dr. Afonso Carmona, hafoin simu pose iha loron 18 Maiu 2009, iha Tribunál Rekursu, Kaikoli.
Deputadu bankada opozisaun ne’e informa, husi 2009 to’o 2025, juis Afonso Carmona simu no hala’o knaar hanesan juíz foin tinan 16 (seidauk to’o tinan 20), tan ne’e seidauk preinxe rekizitu alterasaun Lei Organizasaun Judisiária iha alínea 2 husi artigu 76 A nian.
Notísia relevante: https://tatoli.tl/2025/05/08/bankada-opozisaun-submete-alterasaun-lei-organizasaun-judisiaria-ba-tr-atu-halo-fiskalizasaun-abstrata/
Jornalista: Nelson de Sousa
Editora: Maria Auxiliadora
