DILI, 30 Maiu 2025 (TATOLI)—Tribunál Judisiál Primeira Instánsia Dili, sesta semana kotuk, hahú halo instrusaun ba kazu droga ne’ebé mak envolve husi arguidu na’in-13 ne’ebé akontese iha 12 Agustu 2022, molok avansa ba julgamentu.
Debate instrusaun ne’e bazeia ba pedidu husi arguidu na’in-rua kompostu AA no A nia Advogada Privada, Soraya Marques, kumprimenta ba artigu 238 husi Kódigu Prosesu Penál Timor-Leste.
Objetivu husi debate instrusaun ne’e atu haree hodi verifika akuzasaun sira, faktu no prova sira ne’ebé konsta iha akuzasaun Ministériu Públiku. Kuandu akuzasaun sira, faktu no provas sira ne’ebé konsta iha akuzasaun Ministériu Públiku ne’ebé imputa ba arguidu ne’e la prenxe ba julgamentu entaun la avansa ba julgamentu.
Iha prosesu debate instrusaun ba kazu referidu, iha sala julgamentu, arguidu na’in-sia (9) mak hola-parte, enkuantu arguidu na’in-haat seluk la marka prezensa tanba iha hela rai-li’ur.
Arguidu na’in-sia ne’ebé marka prezensa iha debate instrusaun mak hanesan GGS, MM, B, MAA, AY, SSO, M, CRMS no J.
Iha prosesu debate instrusaun ba kazu ne’e, Tribunál hahú arrola uluk sasin sira-nia depoimentu. Sasin GMP fó uluk nia depoimentu ba Tribunál katak sasin momentu ne’ebá nu’udár diretór iha Servisu Nasionál Intelejente (SNI).
Sasin haktuir momentu ne’ebá ekipa SNI hetan informasaun katak iha sidadaun balun suspeita halo atividade ilísitu droga, nune’e SNI nu’udár institusaun ba servisu nasionál intelejénsia tuir Lei númeru: 3/2009 ne’ebé iha papél rekolla informasaun analiza no relata. Momentu ne’e, SNI ezerse kedas papél hodi buka autór sira-ne’e.
Sasin lembra katak kazu ilísitu ne’e akontese iha 2022. Momentu ne’e hafoin rekolla tiha informasaun no verifika tiha informasaun sira-ne’e, nia rasik fó orden ba xefe operasaun SNI nian ho ekipa tun ba lokál suspeitu sira-nia hela fatin hodi lori suspeitu sira mai asegura iha edifísiu SNI.
Nia dehan, momentu ekipa SNI ba halo operasaun ba lori suspeitu sira-ne’e mai iha edifísiu SNI, nia la envolve operasaun ne’e.
Sasin hateten momentu ne’e parte operasaun SNI informa ba nia katak suspeitu na’in-lima mak SNI konsege asegura ona lori mai iha edifísiu SNI ho evidénsia sira mak hanesan ai-moruk droga ne’ebé falun ho plástiku mutin no osan $3000.
Nia hatutan bazeia ba buska ne’ebé ekipa SNI hala’o ba arguidu sira-nia rezidénsia, detetadu katak arguidu balun pratika hela atividade ilísitu droga. Tanba, bainhira ekipa sira bá ne’e balun uza ai-moruk droga ho sigaru no balun ho sedotan xupa hela nune’e bainhira ekipa bá sira soe.
Nia tenik, kuandu ekipa sira lori tiha arguidu na’in-lima bá SNI, sasin sei ko’alia halimar ho arguidu sira.
Hafoin ne’e, nia halo relatóriu hodi entrega argudu sira-ne’e bá Polísia Sientífika Investigasaun Kriminál (PCIC-sigla portugés) inklui objetu apreendidu sira iha arguidu sira-nia rezidensia ba PCIC hodi halo prosesu kontinuasaun tanba SNI labele halo prosesu ba arguidu sira-ne’e tuir lei haruka.
Sasin rejeita katak momentu ne’e SNI halo detensaun ba arguidu na’in-lima tanba tuir lei ne’e SNI laiha kompeténsia atu detein suspeitu.
Sasin rekoñese katak momentu iha buska ne’e, ekipa SNI mak ba rekolla duni objetu krime hanesan ai-moruk ne’ebé suspeitadu droga inklui osan $5000, maibé tuir akuzasaun Ministériu Públiku katak osan ne’ebé sira entrega ba Diretór SNI ne’e $3000, ne’e SNI laiha koñesimentu kona-ba ne’e tanba osan ne’e ekipa SNI mak bá foti duni no sira informa nune’e duni.
Iha fatin hanesan, sasin JS nu’udár membru PCIC ne’ebé mak hola-parte iha buska ba arguidu na’in-13 haktuir katak momentu ne’ebá sira bá buska arguidu D nia rezidénsia uluk ne’ebé lokalizadu iha Delta.
Nia dehan, buska ne’e halo iha loron 12 Agustu 2022 iha tuku 18:30 Otl ho mandadu judisiáriu husi Tribunál.
Sasin hateten momentu ne’e nia ho ekipa ba halo uluk arguidu ida nia rezidénsia iha Delta, mometu bá ne’e nia entrega tiha mandadu ba arguidu ne’e lee no arguidu aseita hodi autoriza sira halo buska.
Sasin esplika, momentu ekipa sira halo buska, ekipa apreende objetu sira iha arguidu nia rezidénsia hanesan plástiku ida falun ho ai-moruk droga, ai-moruk tipu musan, sedotan ida, ai-tahan uut, sigaru, ai-moruk been, osan hamutuk $2000 inklui IPAD ida no telemóvel ida.
Sasin hatutan, iha loron tuirmai, ekipa kontinua halo fali buska ba arguidu FA nia rezidénsia iha Metiaut, Bidau no Taibessi.
Nia haktuir katak iha buska ne’e ekipa hetan ai-moruk ne’ebé falun ho plástiku laran ne’ebé arguidu subar iha eskritóriu laran, ai-moruk droga ne’e iha plástiku laran balun iha grama 20 no grama 50, tipu ai moruk ne’e saida ekipa lahatene no ekipa mós apreende osan $1.110.
Nia dehan, halo tiha buska, sasin bolu halo kedas auto-notísia ba Ministériu Públiku liga ho buska referida no nia bolu mós parte pesoál laboratoriutoxikolójia Polísia Sientífika Investigasaun Kriminál nian hodi halo ezaminasaun ba objetu ne’ebé ekipa halo apreensaun ne’e.
Sasin tenik, nia laiha koñesimentu ba objetivu sira-ne’ebé mak ekipa sira halo buska iha arguidu sira-nia rezidénsia ne’e objetu droga ka lae tanba nia hanesan pesoál ne’ebé envolve iha ekipa halo buska hodi rekolla de’it objetivu iha lokál krime, maibé atu deteta katak objetu sira-ne’e ba tama atividade ilísitu ba droga ne’e parte pesoál laboratóriutoxikolojia mak hatene tanba sira mak halo ezaminassun.
Hafoin Tribunál rona tiha parte hotu, Tribunál deside kontinua debate instrusaun ba kazu ne’e iha 5 Juñu 2025 dadeer hodi kontinua rona sasin sira seluk.
Debate instrusaun ba kazu ne’e prezide husi Juíz José Quintão, Ministériu Públiku reprezenta husi Prokuradór Matias Soares no argudu sira hetan asisténsia legál husi defensór públiku no advogdu privadu.
Jornalista: Natalino Costa
Editór: Xisto Freitas da Piedade
