DILI, 06 Outobru 2025 (TATOLI)—Autoridade Nasionál Komunikasaun (ANC, sigla portugés) servisu hamutuk ho Autoridade Nasionál Komunikasaun (ANAKOM, sigla portugés) Portugál realiza semináriu internasionál kona-ba “insfraestrutura dijitál ida-neʼebé maka’as no teknolojia avansadu ba dezenvolvimentu sustentavél” atu bele fó kontribuisaun ba Timor-Leste nia prosesu tranzisaun no transformasaun dijitál.
Ministru Transporte Komunikasaun (MTK), Miguel Gonçalves Manetelu, informa objetivu ba atividade ne’e atu haree liu ba transformasaun dijitál tanba dezenvolvimentu dijitál ne’e atu integra Timor-Leste ba mundu.
“Transformasaun dijitál ne’e mós sempre iha dezafiu tanba dezenvolvimentu dijitál ne’e atu integra ita-nia nasaun ba mundu. Tanba ne’e, ita realiza semináriu ne’e hodi ervisu hamutuk fahe esperénsia no koñesimentu atu hakat liu dezafiu sira-ne’e,” Ministru Manetelu hateten ba jornalista sira iha salaun konferénsia Hotel Timor, Kolmera, ohin.
Tanba ne’e, nia hatutan, Timor-Leste hanesan nasaun ne’ebé foin hahú halo transformasaun dijitál no servisu sira seluk ne’ebé liga ba komunikasaun nian, nune’e bele la’o tuir prosedimentu sira-ne’ebé iha, nune’e TL presiza hetan koñesementu husi operadór Autoridade Nasionál Komunikasaun (ANAKOM) Portugál.
Nia dehan, polítika ida-ne’e estabelese ho objetivu sira-ne’ebé klaru mak hanesan. moderniza no habelar konetividade iha teritóriu nasionál tomak, hametin seguransa no reziliénsia sistema informasaun nian, aselera dijitalizasaun ekonomia no administrasaun públika, afirma soberania dijitál nasionál hodi garante kontrolu ba patrimóniu krítiku sira no proteje direitu fundamentál sira, promove konfiansa dijitál no inkluzaun.
Prezidente Autoridade Nasionál Komunikasaun, Flávio Cardoso Neves, hateten semináriu nasionál ne’e realiza husi inisiativa servisu kooperasaun entre parséria Timor-Leste ho Autoridade Nasionál Komunikasaun (ANAKOM) Portugál.
“Eventu ida-ne’e hanesan kolaborasaun estrátejia no fahe koñesementu liuliu ba dezenvolvimentu teknolojia foun hanesan artifisiál intelijensia (AI), Kabo submarina inklui sistema teknolojia foun ne’e rasik,” nia dehan.
Dezenvolvimentu sektorál ne’e iha nivél globál define ho programa tolu (3) mak ida asesibilidade, kolaborasaun sektorál, kompetisaun, entaun papél ANC nia atu garante katak ema hotu-hotu bele asesu, tanba ne’e bele implementa tuir nesesidade kondisaun rai-laran no fó benefisiu aselera dezenvolvimentu di’ak-liu ba futuru.
“Ho teknolojia foun ne’e ema hotu tenke hetan asesu, teknolojia foun ne’e mós dalaruma susar atu impelementa iha rejiaun ida-idak, tanba ne’e mak ita halo kolaborasaun sektorál hodi haree hamutuk oinsá atu implementa teknolojia foun ne’e rasik,” nia esplika.
Membru Konsellu Administrasaun Autoridade Nasionál Komunikasaun Portugál, Manuel Cabuguera, hateten ANACOM mantein akordu kooperasaun téknika ida ho ANC, ne’ebé asina iha 2023, durante ANACOM nia vizita pesoál ikus ba nasaun ida-ne’e.
Akordu ida-ne’e hanesan instrumentu ida-ne’ebé relevante tebes ba troka informasaun, hametin instituisaun sira no haburas aprendizajen mútua.
“Akordu ida-ne’e mak buat ida-ne’ebé ami hakarak hametin, no Ministru, permite ha’u atu hato’o ANACOM nia vontade tomak atu kontinua no aprofunda serbisu ida-ne’e. Atu nune’e, instituisaun rua ne’e bele aprende ba malu no kumpre sira-nia misaun ho efisiénsia no efikásia ne’ebé boot liután,” nia hateten.
Tanba ne’e, nia hatutan, ho satisfasaun boot katak ohin iha ne’e hamutuk atu aborda tópiku ida-ne’ebé mós relevante tebes ba Portugál no mai la’ós de’it atu fahe, maibé mós atu aprende ba malu.
“Ami lori ami-nia ideia sira no ami-nia vizaun, maibé ami mós hakarak rona no diskute dezafiu sira no solusaun posivel sira, tanba Portugál nasaun ki’ik ida, ne’ebé lokaliza iha Europa nia rohan. Ita bele haree ida-ne’e hanesan limitasaun ida tanba iha Europa nia rohan maibé mós hanesan odamatan ida ba Europa,” nia hateten.
Enkuantu Timor-Leste hanesan nasaun ki’ik ida-ne’ebé hale’u ho nasaun boot sira no poténsia boot sira, atuál no futuru hanesan oportunidade boot ida.
Jornalista : Alexandra da Costa
Editór : Cancio Ximenes
