DILI, 28 outubru 2021 (TATOLI)—Conselho de Imprensa (CI) Timor-Leste, iha kinta ne’e, hato’o votu pezar ba falesimentu Jornalista no Realizadór, Cristopher Wenner ‘Max Stahl’, ne’ebé hakotu iis iha Brisbane, Austrália iha dadeer tuku 04:00 iha loron 28 outubru 2021.
Max Stahl hanesan autór ba filmajen Masakre Santa Cruz ne’ebé akontese iha loron 12 novembru 1991, ne’ebé masakre ne’e akontese tanba antes ne’e Militár indonéziu asalta Igreja Motael iha loron 28 outubru 1991, ne’ebé ikus mai tiru mate juventude loriku asswa’in, Sebastião Gomes.
Prezidente CI, Virgílio da Silva Guterres, konsidera Max Stahl nia prezensa iha Timor-Leste hanesan rai lakan tarutu ba luta independénsia Timor-Leste.
“Max Stahl sai testemuña iha Santa Cruz, tanba loron 12 novembru 1991 muda opiniaun mundiál ba luta povu Timór, ne’ebé mudansa ne’e bele konta ho prezensa Max Stahl, tanba bee turuk ne’ebé ikus fakar sai hosi kopu ne’e tanba filmajen no vídeo jornalizmu ne’ebé Max Stahl halo, tanba ne’e nia prezensa hanesan rai lakan tarutu ne’ebé mosu udan boot iha Timor-Leste nia luta, maibé ohin ita rona rai lakan nia tarutu ne’e lakon,” Prezidente CI hateten liuhosi konferénsia imprensa ne’ebé hala’o iha salaun plenária CI, Kintal-boot.
Notísia relevante: Max Stahl luta ba umanidade: “In Cold Blood: The Massacre of East Timor”
Max Stahl moris iha Reinu Unidu, iha loron 06 dezembru 1954, ne’ebé ninia loron mate iha tinan 30 loron mate Saudozu Sebastião Gomes.
Maski Max Stahl nia isin mate ona, maibé nia istória sei la lakon iha povu Timor-Leste nia le’et hodi konta tempu ba tempu, tanba ne’e CI husu ba Governu atu halo lutu nasionál ba Saudozu nia mate, tanba nia esforsu mak ohin loron Timor-Leste bele goja ninia direitu.
Nune’e mós, husu ba Ministériu Administrasaun Estatál (MAE) atu halo planu toponomia, ne’ebé bele identifika dalan ruma iha Dili laran, hodi tau Max Stahl nia-naran nu’udar omenajen ida, liuliu dalan ne’ebé relevánsia ho ninia serbisu ne’ebé iha relasaun ho istória ho ninia ain fatin.
“Ohin nia iis kotu, antes ne’e nia hahú halo misaun iha Timór iha loron 28 outubru 1991, ne’ebé hanesan Sebastião Gomes nia mate iha Motael,” nia akresenta.
Biban ne’e, Prezidente CI ho ninia estrutura hato’o sentidu solidaridade profunda ba família matebian Max Stahl, atu iha korrajen nafatin no konsidera Saudozu la’ós hanesan jornalista de’it, maibé nu’udar mestre ne’ebé hanorin ema sai korrajen.
“Se la’ós tanba korrajen, mundu tomak la sai sasin ba manifestasaun Santa Cruz, korrajen ida-ne’e mak sai ezemplu ba jornalista hotu iha Timor-Leste, hodi defende hasoru injustisa sosiál, hasoru diskriminasaun rasiál no ekonómika iha ita-nia rai,” Virgílio Guterres tenik.
Nune’e, ba oin CI sei diskute posibilidade fó omenajen ruma liuhosi atribuisaun prémiu, ne’ebé fukun sai referénsia mak korrajen ne’ebé Saudozu Max Stahl iha.
“Omenajen liuhosi atribuisaun prémiu hanesan simbólika de’it, maibé buat ne’ebé ida-idak bele lori iha moris, maka haree ba saida mak Max Stahl husik hela, la’ós de’it ninia kompromisu profisionál maibé domin tanba bainhihira ita ukun rasik-an, nia la fila ba ninia rai, maibé hela metin iha ne’e hodi kontinua estabelese buat importante hanesan arkivu dokumetáriu no istóriku, halo kooperasaun ho universidade Coimbra hodi mundu bele asesu Timor-Leste nia arkivu. Ida-ne’e mak sei referénsia ba povu no Governu atu buka meiu omenajen tanba nia hanesan ema hosi nasaun seluk, maibé hadomi Timor-Leste no halo servisu ho fuan no laran to’o mate,” nia dehan.
Biban ne’e, Prezidente CI nota katak espíritu aten-brani Jornalista Max Stahl moris ona iha Jornalista Timor-Leste.
“Bainhira mosu situasaun pandemia ne’ebé ema hotu tuur hakmatek tanba konfinamentu obrigatóriu no serka sanitária, maibé mídia liuliu jornalista sira kontinua servisu fó sai nafatin informasaun korrajen ba komunidade. Ho aten-brani jornalista timor-oan sira iha situasaun COVID-19, husu atu kontinua hasa’e kapasidade tanba trajedia sira mosu la espera no obstákulu ne’ebé daudaun ne’e jornalista sira hasoru mak iha mundu polítiku, ne’ebé hanesan obstákulu no sei mosu beibeik,” nia subliña.
Virgílio Guterres haktuir, uluk obstákulu ne’ebé Max Stahl hasoru mak hasoru Militar indonéziu sira ho kilat no kroat maibé nia hatudu nafatin aten-brani.
“Agora jornalista enfrenta situasaun polítika, halo ita atu la asesu, tanba ne’e ha’u hanoin jornalista tenke iha korrajen, aten-brani no ita presiza hasa’e kapasidade, nune’e jornalista iha Timor-Leste kontinua defende hasoru injustisa sosiál, hasoru diskriminasaun rasiál no ekonómika iha ita-nia rai tanba obstákulu mai ne’e sei boot ba beibeik,” nia enkoraja.
Jornalista : Arminda Fonseca
Editora : Julia Chatarina
