DILI, 18 Marsu 2025 (TATOLI) – Institutu Jeosiénsia Timor-Leste (IGTL, sigla portugés), Universidade Coimbra no Laboratóriu Nasionál Enerjia no Jeolojia (LNEG) Portugál, kolabora hodi indentifika potensialidade rekursu minerál metáliku haat iha Oekusi.
Prezidente IGTL, Job Brites dos Santos, informa katak rekursu mineral sira ne’e mak hanesan ouru ka osan-mean, krómiu, kobre no níkel.
Kooperasaun ne’e realiza liuhusi asinatura memorandu entendimentu iha Marsu 2024, liuliu halo estudu jeolojia, katografia jeolójiku no propesaun ba rekursu minerál sira.
“Halo mós estudu seluk iha setór oil and gas, jeofíziku, análize laboratóriu. Ami halo akordu implementasaun serbisu no LNEG mai ona iha Timór dezde tinan kotuk para halo estudu rekoñesimentu ba propesaun rekursu minerál iha Oekusi. Ami konsege deteta ona potensialidade rekursu minerál hanesan ouru, krómiu, kobre no níkel”, Prezidente IGTL hateten ba TATOLI iha Manleuana.
Liuhusi kooperasaun entre entidade tolu ne’e, sei kontinua bá halo estudu detalladu, iha tinan ne’e, iha área sira, iha Oékusi, ne’ebé deteta ona rekursu minerál sira.
Nia haktuir katak IGTL, Universiade Coimbra no LNEG sei halo publikasaun espesifíka kona-ba kondisaun no karaterístika jeolójika iha Timor-Leste, Portugál no Europa. “Sei publika edisaun ida iha ne’ebá, ema bolu Volume Espesiál Komunikasaun Jeolojia ne’e hanesan jornál ida ko’alia kona-ba kondisaun jeolójia Timór no Portugál”, esplika.
Job Brites adianta katak bazeia ba kooperasaun, IGTL sei haruka funsionáriu na’in-rua ka tolu atu bá halo estájiu iha Portugál, iha área ne’ebé relasiona ho IGTL nia serbisu mak hanesan prospesaun ba rekursu minerál, nomós iha setór mina nian.
“[Universidade] Coimbra mós fó dalan ba ita bele uza profesór sira no sira mai ona iha ne’e ajuda [halo] estudu kartografia jeolójiku, prospesaun rekursu minerál, estudu idrojeolójiku, estudu jeofíziku. Sira ajuda maka’as ami-nia deskobrimentu rekursu minerál iha Oekusi no Maliana”, informa.
Kona-ba estudu iha Maliana-Bobonaru nian sei publika iha tempu badak. “Oekusi nian ami bele públika ona tanba relatóriu iha ona no Maliana seidauk bele tanba konfidensiál hela, ne’e bazeia ba kolaborasaun entre instituisaun tolu ne’e”, nia adianta.
Nia esplika katak prospesaun rekursu minerál ne’e servisu sientífiku, ne’ebé komesa halo ho fazeadamente hahú husi kartografia jeolójku, halo fluksu sedimentu (stream sediment) ne’ebé vizita kada mota hodi kolleta rai-henek no fatuk dezde 2016, tuir kolaborasaun ho Universidade Coimbra iha momentu ne’ebá.
“Se ita tuir nia timeline, laiha obstákulu, laiha impaktu desizaun ba jestaun, mudansa polítika, tinan rua ka tolu ita bele ona rezulta serbisu sira. Maibé, ita sofre buat barak, dalaruma ita halo tiha serbisu no setting timeline ho kapa’as, hakfodak manajemen [jestór] halo mudansa, no sira ne’e mak fo impaktu to’o tinan ualu mak foin públika”, Job Brites lamenta.
Nia salienta katak rezultadu sira ne’e mak sei sai baze ba Timor-Leste halo promosaun ba nia rekursu minerál metáliku sira.
Notísia relevante: IPG halo lansamentu ba sistema monitorizasaun deteta rai nakdoko iha Timor-Leste
Jornalista: Arminda Fonseca
Editor: Maria Auxiliadora
