iklan

NASIONÁL, JUSTISA, DEFEZA, DILI, HEADLINE, LEI, SEGURANSA

PDHJ Rejista Membru PNTL 62 Komete VDU- DBG

PDHJ Rejista Membru PNTL 62 Komete VDU- DBG

Husi karuk, Komandante Jerál PNTL, Komisariu Polisia Faustino da Costa, Ministru Interiór Interinu, Filomeno da Paixão de Jesus, koversa ho Provedora, Jesuina Maria Ferreira Gomes iha abertura semináriu ho tema “Knaar Polisia Atu Hamtin Protesaun Direitus Umanus” iha salaun Timor Plaza, Dili. Imajen/Eugénio Pereira

DILI, 24 setembru 2019 (TATOLI)–Durante periodu tinan 2018 too 2019,  Provedoria Direitus Umanus no Justisa (PDHJ-sigla portugés) rejista kazu membru Polisia Nasionál Timor-Leste (PNTL) na’in 62 mak komete iha  Violasaun Direitus Umanus (VDH) no Violasaun Boa Governasaun (VBG).

Tuir relatóriu estatístika PDHJ hatudu dadus iha tinan 2018 nian rejista kazu hamutuk 38, VDH 35 no (VBG)  Violasaun ba Boa Governasaun tolu (3).

Provedora Direitu Umanus no Justisa (PDHJ), Jesuina Maria Ferreira Gomes, ohin, iha abertura semináriu ho tema “Knaar Polisia Atu Hametin Protesaun Direitus Umanus” iha salaun Timor Plaza, Dili, esklarese, kazu sira ne’e ho kategoria VDH, direitu ba liberdade, integridade no seguransa liga taklu, tratamentu aat, kruél no dezumanu, hamutuk 31,  direitu asesu ba tribunál liga ba la investiga krime ho imparsiál, efetivu, efikás kompletu ka sériu,  rua (2). Direitu ba moris liga ba ameasa oho ida (1), liberdade konxiénsia, relijiaun, diskriminasaun laek, direitu ba liberdade liga ba diskriminasaun bazeia ba relijiaun no kultu  ida (1).

Nune’e mós kazu VBG ho tipu hanesan, sees husi poder liga ba uza funsaun publika no ilegalidade liga ba ilegalidade bazeia ba material tolu (3).

Iha tinan 2019 nian, PDHJ mós rejista kazu hamutuk 24, VDH  23 no VBG ida (1)  hanesan, VDH ho tipu violasaun direitus umanus, direitu ba liberdade, integridade no seguransa liga taklu ka tratamentu aat, kruél do dezumanu 21, direitu ba moris liga ba ameasa oho ida (1), direitu ba propriedade, interferénsia arbitrária no ema nia propriedade privadu ida (1 no kazu VBG ne’ebé sees husi podér liga ba uza funsaun publika ida (1)

Nia dehan, atu responde ba rekomendasaun no dezafiu sira ne’ebé membru PNTL sira enfrenta, PDHJ serbisu hamutuk ho nia parseiru hanesan PNTL, UADU, CNC, Sosiedade Sivíl (Membru Rede Defensor Direitus Umanus (RDDU) hodi organiza semináriu ba PNTL ho objetivu importante atu fasilita diskusaun aberta kona-ba oinsá bele responde ba dezafiu hanesan formasaun ba PNTL, limitasaun orsamentu, rekursu  umanus no limitasaun ekipamentu ne’ebé PNTL sira enfrenta, inklui relatóriu regulár kona-ba alegasaun VDH liu husi atuasaun no atendimentu ba komunidade.

PEDHJ enkoraja Komandante PNTL sira bainhira fó orden ba membru sira tenke tuir lei no respeita ba direitus umanus.

“Fiar katak liu husi semináriu ida ne’e bele hetan informasaun pertinente husi oradór no mós buka atu fó tempu ba intervensaun ho perspetiva ne’ebé bele konstrui, tanba serbisu PNTL afeta ba ema hotu-hotu ne’ebé hola parte iha nasaun doben ida ne’e,” dehan Jesuina.

PDHJ halo nia knaar promove Governasaun di’ak no dezempeña ninia funsaun iha ámbitu atividade ba entidade públiku sira hotu no defende povu sira nia direitu. Entidade públiku sira ne’e inklui PNTL, FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL) no serbisu Prizionál nian.

PNTL no forsa seguransa sira nia kna’ar haktuir iha artigu 147 K-RDTL, ne’ebé hateten katak PNTL sei defende legalidade demokrátika  no garante sidadaun sira-nia seguransa internu no prevensaun kriminal tenke hala’o ho respeita ba direitus umanus.

Alende ne’e iha mós Lei Organika PNTL, (Dekretu Lei nú.9/2009), Rejime Jurídiku kona-ba uza forsa nian (Dekretu Lei nú.43/2011), Regulamentu Dixiplinár PNTL (Dekretu lei nú.13/2004 ) no seluk tan ne’ebé mak regula servisu PNTL nian.

Fó Ona Formasaun ba PNTL 339

Atu garante serbisu PNTL nu’udar liman ain Estadu ne’ebé iha devér atu respeita no proteje direitus fundamental ema ida-idak nian no atu asegura katak membru PNTL sira hala’o kna’ar iha terrenu tuir duni lei no respeita ba direitus umanus, mak hahú husi tinan 2014, PDHJ hahú kooperasaun di’ak, liu husi asina nota entendimentu ho Sentru Formasaun Polisia (CFP-PNTL) no hetan mós suporta husi Unidade Asesoria Direitus Umanus-ONU (UADU) hodi realiza atividade treinamentu konjunta ba faze dahuluk kona-ba Kna’ar PNTL liga ho Direitus Umanus  ba Membru PNTL sira iha territóriu Timor-Leste.

Hafoin finaliza no lansa manuál treinamentu ba PNTL sira. Alvu PNTL sira ne’ebé partisipa hamutuk ema na’in 339, feto  54 no mane 285 kompostu husi, BOB, Unidade Tránzitu, Taskforce, komandante eskuadra, ajente xefe, OPS no Gabinete Komandante iha Munisipiu 12 no RAEOA.

Iha loron 13 Maiu 2019, PDHJ ho PNTL kontinua asina Nota Entendimentu ba faze daruak ho objetivu atu haforsa liután servisu ne’ebé iha ona no espesífikamente kontinua elabora polítika formasaun ida ne’ebé adekuadu nune’e bele responde ba ejijénsia komunidade nian kona-ba violasaun direitus umanus, krime pratikadu iha administrasaun públika ninia ezersísiu no administrasaun la di’ak.

Hafoin remata atividade treinamentu, iha tinan 2017 ekipa sira ne’ebé kompostu husi PDHJ, Inspetór husi Sentru Formasaun Polisia no UADU kontinua hala’o atividade akompaña no avaliasaun ho objetivu atu haree efeitu husi treinamentu no mós dezafiu saida mak membru PNTL sira hasoru bainhira implementa direitus umanus iha terrenu.

Rezultadu husi akompaña ne’e, hatudu katak treinamentu ne’e iha duni efeitu tanba husi totál partisipante hamutuk 339 ne’e, so membru na’in 4 de’it (mane hotu) mak komete iha tipu VDU, direitu ba liberdade, integridade no seguransa liga Taklu (Tratamentu aat, kruel no dezumanu).

Alende ne’e liu husi entrevista ho membru sira ne’ebé tuir ona treinamentu hateten katak, relasiona ho atuasaun polisia iha terenu agora di’ak liu kompara ho antes membru sira seidauk tuir treinamentu direitus umanus, sira nia atuasaun relasiona ho check point/tilang (pasa revista) ema iha dalan ho linguajen ne’ebé di’ak no mamar ka la uza liafuan tolok, bainhira halo kapturasaun ba ema ne’ebé komete iha aktu ruma la ho baku, la tuku  no la tebe  arbiru, inklui la ko’alia liafuan ladi’ak ba ema.

Relasiona ho Rezultadu entrevista ho Komandante sira  hateten katak efeitu husi treinamentu mak komesa agora polisia sempre uza maneira aproximasaun ho komunidade bainhira detein suspeita ruma. Bainhira detein suspeitu ruma, membru sira sempre preokupa bá suspeitu nia direitus umanu. Ezemplu, haree ba sira nia hahán, informa ba família, fatin sela tenke mós, bee, hariis fatin no sira bele asesu ba sira nia advogadu.

Komandante sira mós hatutan katak, relasiona ho ekipamentu polísia menus, dala barak mós ta’u polísia iha risku ba vida. Membru polísia só iha de’it pistola, laiha ekipamentu seluk hanesan stick, aljemas, gás mata-been no seluk tan ne’ebé  bele ajuda membru sira atu serbisu ho professional, bainhira ekipamentu la kompletu, dala barak solusaun ikus mak uza duni pistola.

Provedoria Jesuina hatuan, PDHJ haree katak, importante tebes ba membru polísia sira tenke iha mós ekipamentu seluk, la’ós pistola de’it, nune’e bainhira iha situasaun ruma, membru polísia sira tenke uza ekipamentu seluk lai, antes sira uza pistola, tanba pistola ne’e meius ikus liu ona bainhira atua situasaun emerjénsia liu.

Ho preokupasaun hirak ne’e, PDHJ hato’o rekomendasaun presiza disemina mós informasaun kona-ba direitus umanus ba superior sira iha Instituisaun PNTL, nune’e bainhira hatún orden ba membru sira labele sees husi lei no mantein respeita ba direitus umanus

Rekomendasaun seluk mak kontinua fó formasaun ba membru seluk inklui kadete PNTL sira, nune’e membru hotu bele apár ho direitus umanus liga ho kna’ar Polisia.

PDHJ husu mós atu kontinua halo atividade akompañamentu ka avaliasaun iha kada fulan 3 ka fulan 6 depois remata formasaun, nune’e bainhira halo focus gruop discussion iha atividade avaliasaun ne’e bele ajuda membru hodi relembra fila fali matéria sira ne’ebé fó ona iha treinamentu.

Iha ámbitu semináriu ne’e, PDHJ no Komandu PNTL halo asinatura ba kompromisu husi Komandu PNTL sira hotu. Kompromisu ne’e ho objetivu atu kaer metin ba prinsípiu respeita no proteje direitus umanus iha serbisu PNTL nian.

Jornalista : Eugénio Pereira

Editór       : Francisco Simões

 

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!