DILI, 02 outubru 2019 (TATOLI)—Diretór Centro Nacional Chega (CNC), Hugo Maria Fernandes, informa CNC halo sensibilizasaun no desiminasaun hodi introdús relatóriu no rekomendasaun CAVR “Chega!” iha setór edukasaun atu implementa istória pasada liuhusi kurríkulu ba prosesu ensinu aprendizajen ba estudante sira iha Universidade Oriental (UNITAL).
Diseminasaun refere atu tulun universitáriu sira iha kuñesimentu kona-ba istória pasada liuliu violasaun direitu umanus ne’ebé akontese iha Timor-Leste iha tempu okupasaun Indonézia. Programa diseminasaun ne’e introdús rekomendasaun “Chega!” ba Governu no Entidade Akádemiku sira bele tau iha konsiderasaun no sai hanesan matéria ida hodi bele fó hanorin iha eskola sira.
“Ita hakarak estudante sira mós tenke hatene kona-ba saida maka akontese antes Timór ne’e ukun aan. Agora ita iha ona kuaze 120.000 estudante iha Timór maka moris iha tinan 1990 mai leten, sira ne’ebé maka laiha relasaun istória emosional, psikolojikamente ho ita-nia pasadu, entaun ita fó hanoin fali ba sira. Importante liu, ha’u ko’alia kona-ba violasaun direitu umanus ne’e hanesan mensajen ida ba estudante sira, para sira mós labele sai fali ema ne’ebé maka komete fali violasaun sira ne’e iha futuru,” dehan Hugo Maria Fernandes ba jornalista sira hafoin ramata halo sensibilizasaunn iha salaun sorumutu UNITAL, Bekora, kuarta (2/10/2019).
Tanba, nia hatutan, estudante sira mak sai nu’udar transformadór di’ak ida ba sosiedade sira. Iha komunidade nia leet, estudante sira ne’e tenke sai ajente ida ba transformasaun sosiedade ida, husi sosiedade ida foin sai husi konflitu ba sosiedade ida demokrátiku. Estudante sira maka tenke sai nu’udar mensajeiru hodi hanorin iha uma laran no sosiedade kona-ba valór husi direitu umanus ne’e.
Relasiona ho atividade refere, Hugo Fernandes informa, iha Dezembru 2018 CNC asina ona Nota Intendimentu ho Ministériu Edukasaun Juventude no Desportu (MEJD) no Ministériu Ensinu Superiór Siénsia no Kultura (MESSK) kona-ba programa refere atu implementa iha kurríkulu eskola nian.
“Ami asina nota indtendimentu ho Ministériu Edukasaun Juventude Desportu nune’e ita elabora Matéria Disiplina rua maka Istória no Direitus Uumanu. Istoria partikularmente ba sestu anu no terseiru síklu no Direitus Umanus ba terseiru síklu. Ita komesa elabora iha tinan ida ne’e, hein to’o iha Dezembru matéria kompletu ona ita sei koordena fali ho Ministériu Edukasaun atu nunee hahú ho formasaun ba mestre sira. Hau’ hanoin katak meadu tinan oin bele hanorin ona,” nia informa.
Nia hatutan, matéria ne’ebé maka dadaun ne’e hanorin ona iha UNTL no UNPAZ mak matéria kona-ba “Chega!” no Justisa Tranzitóriu. Tanba ne’e, nia dehan, ho UNITAL ita bele estabelese nota intendimentu akompaña ho formasaun ba mestre sira hafoin iha Janeiru tinan oin komesa hanorin ona hanorin matéria kona-ba Chega no Justisa Tranzitóriu.
Diretór ne’e akresenta, matéria refere mós inklui ona iha kurríkulu eskola nian entaun husi ensinu báziku to’o ensiunu superiór sira tenke obedese ba kuríkulu ne’ebé Ministériu Edukasaun dezeña ona. Ensinu Superior ida-ida bele halo kooperasaun atu nune’e bele integra matéria ne’e iha sira nia ensinu aprendizajen.
Iha fatin hanesan, Reitór UNITAL Florindo Pereira hateten atividade ne’ebé maka Centro Nacional Chega (CNC) realiza hamutuk ho UNITAL ne’e spesiál tebes ba estudante no dosente sira iha ne’e, atu joventude sira tenke hatene oinsá maka ita to’o iha prosesu ida ukun aan ne’e to’o agora.
“Planu CNC nian hanesan no ami nia planu. Tanba ne’e, ami sei prepara ami-nia dosente sira hodi nune’e, CNC mai fó formasaun kona-ba istória ne’ebé tuir relatóriu no rekomendasaun “Chega!” haktuir. Ami sei uza ba ami-nia matéria iha klase atu fó hanorin ba estudante sira. Tanba ami iha Departamentu Istória entaun oinsá maka estudante sira mós bele hakerek istória,” nia dehan.
Programa sensibizasaun no diseminasaun ba relatóriu no rekomendasaun “Chega!” ne’e, iha tinan ida ne’e disemina ona ba UNDIL, UNPAZ, UNTL, IOB no Instituisaun Superiór Canossa. Diseminasaun iha UNITAL, ohin, prinsipalmente husu kedas ba reitór hodi bele halo ona nota intendimentu entre CNC no UNITAL liuliu iha Departamenntu Istória nian.
Jornalista: Nelia Borges
Editór. : Rafy Belo