“Ha’u fa’an nuu ne’e, atu selu ha’u-nia oan sira-nia eskola tanba nasaun Timor-Leste ne’e presiza ema matenek”
DILI, 27 janeiru (TATOLI)-Husi dook, ha’u haree-hetan mane fuuk mutin ida. Nia liman kaer hela katana. Nia sabir hela buat kabuar koor matak ida iha nia hadak leten. Taa saida? Anin tasi huu makaas. Udan-rahun turu husi lalehan. Monu iha tenda azul ida-nia leten be hamahon nia hodi hala’o ninia atividade fa’an no sosa.
Ha’u hakesik ba nia. Afinál, nia sabir hela nuu-laloir fuan ida ho kór matak. Ha’u kuriozu hodi husu ba nia, “Nuu-laloir fuan ida fa’an ba hira?”
“Oan, fuan ida fa’an ba $1,” nia hatán hodi haloos nuu fuan sira iha hadak nia leten be rai namkari ne’e.
“Obrigadu tiu. Fó fuan ida mai ha’u, tiu,” ha’u hatán ho lian ne’ik no tuur daudaun hodi buka dada-lia ho nia.
Nia hatais kamizola kór mean. Iha kamizola ne’e nia lolon, iha nia hirus matan parte karuk nian, borda (bordir) hela logotipu FFTL (Federasaun Futebol Timor-Leste) nian be metin. Nia tau kalsa badak kór azul. Pasta ki’ik kór mean ida, bobar hela nia kanotak. Karik, pasta ki’ik ne’e sai hanesan kohe-fatin lulik ida hodi tau nia osan bá.
Nia liman kuana, kaer hela katana oan ida be kro’at. Iha nia liman karuk, nia limanfuan-hatudu no limanfuan klaran ne’e, habit-metin hela sigarru lolon ida. Sigarru lolon ne’e, besik atu mohu. Anin tasi be huu maus, halo ahi-latun iha sigaru tutun ne’e monu ba rai. Eh, sigaru lolon nia tutun ne’e, sei klak mean-mean.
Sé? Nia mak Ernesto Francisco Boavida (idade 58). Nia mai husi Suku Abo, Postu Administrativu Quelicai, Munisipiu Baucau. Daudaun ne’e, nia hela iha Bairo dos Grilhos, Suku Grisenfor (Grilhos Sentral Formosa), Postu Administrativu Na’in Feto, Munisipiu Dili. Nia dada iis naruk be naruk. Nia hateke sa’e ba lalehan, hanesan atu husik hela naha todan sira iha nia kbaas leten.
“Moris iha Sidade Dili ne’e, hanesan dezafiu boot ida ba ha’u. Durante ha’u hala’o atividade fa’an nu’u-laloir ne’e, sempre hasoru dazafiu oin-oin. Maibé, ha’u interrese nafatin hodi fa’an nuu-laloir tanba de’it oan sira-nia futuru,” nia hatán ba ha’u iha Jardin Largo Lecidere, Dili, ohin.
Maske udan boot. Maske anin bele huu makaas. Maske ekipa Seguransa no Ekipa Gestão Mercado (EGM) Munisípiu Dili duni hela de’it sira iha Jardin Largo Lecidere. Maibé, nia esforsu an nafatin hodi fa’an nuu-laloir.
“Ha’u fa’an nuu ne’e, atu selu ha’u-nia oan sira-nia eskola tanba nasaun Timor-Leste ne’e presiza ema matenek,” nia dehan ho oin nakraik.
Atu dudu oan sira sai ema ne’ebé matenek, nu’udar aman, nia iha responsabilidade ida be boot tebes. Nia halo esforsu oin-oin hodi buka osan. Dalan úniku ne’ebé nia hili mak liuhusi fa’an nuu-laloir iha Jardin Largo Lecidere.
“Nuu-fuan sira ne’e, ha’u ba ku’u iha nu’u-hun sira iha ema-nia uma. Nuu na’in konta tiha mak ha’u hola. Nuu fuan ida sira fa’an ba sentavu 50. Ha’u fa’an tutan ba $1. Kada loron ida, ha’u bele hetan rendimentu $50 to’o $100. Maibé ida ne’e depende ba ema mai hola. Dalaruma mós, loron ida, hetan de’it rendimentu mínimu liu $20,” nia haktuir.
Maske kada loron nia hetan rendimentu $100 maibé osan ne’e la duun sufisiente hodi sustenta nia família uma laran. Tanba, nia iha oan hamutuk ema-na’in hitu (7).
Daudaun ne’e, nia oan na’in tolu (3) kaben ona no oan na’in haat (4) mak sei eskola hela. Dalaruma, nia jere osan ne’e la to’o ba sira-nia nesesidade. Oinsá nia atu selu oan sira-nia eskola? Oinsá atu fahe osan ba hola nesesidade bázika sira hanesan kafé, masin-midár, mina, no hola fós ne’e laduun sufisiente?
“Ha’u-nia oan na’in haat ne’e, oan na’in rua mak ha’u konsege selu hetan susesu duni. Oan na’in rua seluk, agora daudaun, ida eskola iha Institute of Bussines (IOB) no ida seluk eskola iha Universidade Nasional Timor-lorosa’e (UNTL),” nia dehan ho hamnasa-midar.
Jornalista : Nelia Borges
Editór : Rafy Belo
