DILI, 14 fevereiru 2020 (TATOLI)– Ba joven sira; hanesan joven hadomi ita-nia rain buka serbisu. Labele tuur. Labele buka baku malu. Labele buka halo problema.
Lia-murak ne’e, mensajen ne’e hato’o husi José de Araújo, nu’udar funsionáriu saneamentu Munisípiu Díli nian, bainhira ha’u hakbesik dada-lia ho nia iha meiudia ne’e, besik tasi-ibun Largo Lecidere, iha kampu tebe bola ida nia ninin, dirasaun ba parte lorosa’e.
Iha estrada-boot ne’e nia ninin, iha ema barak hanesan estudante, fetorá, mane-klosan balun tuur desfruta (menikmati) hela anin-fresku tasi nian iha Largo ne’e. Balun mós “sunu” sira-nia kosar liuhusi prátika jinástika, ba no mai.
Iha fatin ne’e, ha’u hakbesik ba Tio José Aráujo no kumprimenta no kaer liman ho nia. Cristo Rei iha Fatukama nia tutun aas bá hateke no loke liman haree ho nonok sai sasin ba ami-rua nia hasoru malu. Estatua Nossa Nossa Senhora Imaculada da Conceição be hamriik hakmatek besik iha Jardin Lecidere ne’e nia laran mós la hasee.
Maske nune’e, ha’u la neon susar kaer-liman ho tiu José Araújo. Ha’u hateke ba nia oin, nia rentos hahú namkurut. Oin-laran haris kosar-been. Kosar-been rezultadu husi serbisu la baruk ida nia folin, folin ida be sei sai maksoin (salavasaun) moris ba nia aan rasik no família.
“Serbisu ne’e todan dalaruma limpeza no tesi to’o iha Tasi-tolu, dalaruma to’o iha Cristo Rei. Serbisu ne’e todan, maibé serbisu mak nune’e ona. Ami tesi ho makina pois tau iha fatin estadu prepara ne’e para karreta mai foti. Ami tesi iha fatin hotu-hotu, dalaruma to’o Comoro ne’ebá,” José de Araújo ho aisar kesak masa iha liman loos no liman karuk hodi hamoos kosar ho dada iis naruk, haktuir mai ha’u, ohin.
Ho otas nakaras, José de Araújo ho nia kbiit tomak, oferese nia tempu tomak halo sidade bele mantein nafatin nian furak iha ema-nia matan. Ho iis nanotak, José de Araújo fó nia enerjia tomak hahú husi dadersan to’o lorokra’ik tau-matan ba sidade Dili nia kmanek nu’udar kapitál nasaun nian.
Nune’e mós, hader sedu iha dadersan nakukun molok loromatan nakfera leno nia roman. Tama valeta sai valeta. Halibur fo’er sira iha lidun ida ba lidun seluk. “Fo’er” ba nia sai tiha toman ida hodi oferese ambiente mós ba ema seluk. Ariska mós nia saúde ba ema barak nia saúde. Hirak ne’e hotu, tuir nia, la’ós ba buat seluk maibé ba nesesidade família no oan sira-nia futuru.
Tio José haktuir tan katak nia hala’o serbisu ne’e durante tinan sanulu resin ualu ona, dezde 2002 to’o agora hamutuk ho nia kolega barak maibé hela de’it sira na’in haat maka sei aguenta. “Saláriu maka 180 kada fulan. Maibé, 180 ne’e la sufisiénte tanba nesesidade uma laran barak tebes”.
Rezultadu husi hisik-kosar loroloron atu halo sidade Dili sai furak nafatin iha ema-nia matan, oferese nu’udar “prezente” ba oan sira iha nia otas nakaras, iha nia kbiit nanotak ne’e. “Ha’u-nia oan nain ha’at; oan feto boot ne’e foin maka kintu klase no tuir mai oan segundu primeiru ano no na’in rua seidauk eskola,” ho haksolok nia haktuir kona-ba nia oan sira.
Iha konversa entre ami-rua iha meudia ne’e, iha nia oin ha’u deskobre kolen ida falun esperansa. Iha nia oin, ha’u fihir hetan mós ksolok ida homan roman ida be nabilan be leno loron ohin no loron aban. Iha sentimentu kolen be haksumik iha nia isin-lolon, nia konta mai ha’u kona-ba nia kaben. Katak, hela de’it iha uma tau-matan oan sira. “Hau-nia kaben la serbisu (doméstika). Ha’u de’it maka serbisu”.
Tio José Araújo maske idade daudauk ona, maibé nia haksolok kaer serbisu no nia hadomi tebes nia serbisu nune’e nia la baruk no lapara atu hala’o nia serbisu nafatin. “Dalan seluk buka serbisu iha maibé serbisu ida ne’e kle’ur ona. Nune’e ha’u mantein nafatin serbisu ida ne’e”.
Oan sira dala barak la hanoin kolen ne’ebé inan no aman sira halo ho kosar-ben, no dalabarak sahan hela naha todan iha kabas, maibé la sente moe la sente kolen tanba sira-nia domin ne’ebé mai ho natureza obriga sira haluhan kolen haluhan moe hodi buka ba oan sira.
Jornalista: Nelia Borges
Editór : Rafy Belo
