DILI, 08 fevereiru 2023 (TATOLI)—Dosente Disiplina Fundamentu Astronomia no Astrofíziku hosi Departamentu Fízika iha Universidade Nasional Timor Lorosa’e (UNTL), Vitor Lay, husu públiku atu labele pániku ho akontesimentu fenómenu eklipse solar híbridu ne’ebé sei akontese iha 20 abril 2023.
“Hosi ami-nia departamentu fízika fó hatene ba populasaun la presiza pániku ho akontesimentu fenómenu eklipse solar híbridu tanba ida akontesementu natureza ne’ebé nia impaktu ne’e ba de’it matan, seluk laiha,” Vitor Lay dehan ba Agência Tatoli, iha nia-knaar fatin, Liceu UNTL, Dili, kuarta ne’e.
Nia esplika, akontesimentu eklipse solar ne’e rasik sei akontese iha parte leste liuliu Com Lautém no Beaço Viqueque. Nune’e, bainhira akontese, komunidade labele observa ka fihir direitamente. Karik hakarak haree tenke uza oklu metan ou lae uza filtru astromonia nian. Nune’e nia bele filta tiha naroman hosi loron matan nian ne’ebé mai makaas iha mundu ne’e.
Notisia relevante : 20 abril akontese Eklipse Solar híbridu sei aprezenta fenómenu tipu tolu
“Entaun nia impaktu boot laiha tanba akontesimentu ne’e atu hateten de’it katak fulan ne’e impede de’it naroman ne’ebé loron-matan fó mai iha mundu. Ho ida ne’e, bainhira akontese iha tipu tolu mak hanesan eklipse parsial, eklipse anular no eklipse total. Hosi ne’e ita presiza uza oklu atu proteze an,” nia dehan.
Nia esplika, relasiona ho akonsimentu eklipse solar ne’e, tuir disiplina ne’ebé sientista sira estuda bolu fundamentu astromonia no astrofízika.
“Relasaun ho eklipse solar mosu ne’e bolu astronomia de’it. Maibe bainhira halai ona ba astrofízika iha matéria universu ne’ebe haree hosi vizaun fízika nian, maka oinsa haree nia istória formasaun, evolusaun to’o morte ba prosesu ne’e,” nia hateten.
Nia dehan, iha loron 20 abril ne’ebé sei akontese, tanba loron matan, fulan no mundu iha risku ida latidude. Ema bolu pontu koordinadu ida, entaun akontese latitude ho longitude.
Notisia relevante : PR husu Governu halo kampaña Solar Eklipse no fahe óklu espesiál
Nia aumenta, liuhosi latitude ho longitude ida de’it, mak iha mundu ne’e haree eklipse ida másimu. Signifika liña reta ne’e tiru, tanba loron, fulan no mundu halo alinamentu ida de’it.
“Ita agradese ba akontesimentu fenómenu eklipse solar ne’ebé akontese iha ita-nia rai tanba, liuhosi eventu ida ne’e ema siensista barak mai haree hodi esplika fali ba ita-nia populasaun kona-ba austronomia. Tanba ida ne’e abstratu oituan maibé ita bele esplika uza instrumentu ida fó hatene ba públiku, tanba ita rasik laiha ekipamentu espesífiku ne’ebé sufisiente,” nia dehan.
Departamentu Fízika rasik, laiha preprasaun espesífiku tanba sira nu’udar Fakuldade edukasaun, arte no umanidade fízika, maibé la’os siénsia puru ka aplikada. Maibé sira sei involve sira-nia estudante hosi departamentu matemátika, kímika, geolójia ba partisipa eventu refere tanba ida ne’e fó oportunidade ba sira atu aprende matéria ruma hosi akontesimentu ne’e.
“Difikuldade ne’ebé ita hasoru mak laiha aperelu hanesan teleskópiu ida ne’ebé mak merese atu observa didi’ak atu konta tuir fali. Entaun hosi akontesimentu ne’e ema sientísta sira mai lori sira-nia ekipamentu mak ita simu hodi adapta de’it,” nia hateten.
Astromonista UNTL ne’e dehan, iha akontesimentu fenómena hanesan ne’e, loloos presiza teleskópiu ne’ebé boot hodi observa. Maibé departamentu fízika rasik iha teleskópiu maibé ho de’it 10 sentimu, ida ne’e atu observa de’it fulan iha tempu kalan, maibé atu observa liuba fulan laran, ne’e la to’o.
Jornalista : Arminda Fonseca
Editora : Armandina Moniz
