DILI, 06 Marsu 2025 (TATOLI)—Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, la aseita ho relatóriu ne’ebé Kámara Konta halo bazeia ba auditoria 2015 ne’ebé nia mak lidera Governu da-lima iha momentu ne’ebá, tanba relatóriu ne’e la-loos no kopia lei Portugal nian hodi akuza nia ho membru Governu balun.
“Iha relatoriu ne’e temi momentu ne’ebá ha’u hanesan Primeiru-Ministru iha kintu Governu Konstitusionál, membru Governu sira hanesan, Gastão Sousa, Santina Cardoso, ami lubuk ida dehan ami na’ok osan Estadu 2015 nian, ne’e ko’alia iha relatóriu laran. Ida-ne’e mak ha’u hatudu ba Prezidente Repúblika, ita tenke hadi’a tia setór Justisa ne’e hodi tau Lucia Lobato iha ne’ebá atu hadi’a justisa ne’e. Poblema rai, ema balun ba okupa arbiru ikus sira balun simu osan foti desizaun halo ema vitima sira lakon, entaun ha’u mós la fiar ona justisa,” Xanana hateten ba jornalista sira iha Palásiu Prezidensiál Nicolau Lobato, Bairru Pite, kinta ne’e
Xanana hateten, bainhira nia lee relatoriu ne’e hotu haree admira tebes tanba ema sira servisu iha ne’ebá lahatene portugés depende de’it ba malae sira hodi hakakerek buat oioin de’it, Timor-Leste nia juiz sira ladún hatene portugés, lee de’it mós sira la komprende, asina de’it.
“Buat ne’e iha 2015, ha’u sei Primeiru-Ministru depois ba tia Ministru Planeamentu Investimentu Estratéjiku (MPIE) dehan buat hotu ami halo kontra dekretu-lei númeru 22,257 ne’ebé tuir kriasaun Tribunál das Kontas Portugál nian husi dekretu 18,962 iha 25 de outubru 1930. Haree ba ida-ne’e lei Portugál nian mak akuza fali, waoo, iha ne’e dehan tan lei ne’e aplika ba kolonia portugés iha momentu ne’ebá to’o 17 jullu 1976, dehan katak lei ne’e aplika iha Timor-Leste to’o17 jullu 1976. Ita iha momentu ne’ebá funu hela, nusa mak uza fali lei ne’e akuza fali ita, susar,” nia dehan.
Xanana hatutan, problema hirak ne’e tanba Juiz timoroan barak la komprende portugés entaun ikus sai nune’e.
“Ha’u hein hela, bainhira mak sira bolu ha’u atu ba Tribunál hodi lori ha’u ba kadeia, ha’u hein hela de’it. Sira akuza tanba ita kria ADN atu kurize buat sira-ne’ebé Ministeriu Obra Públiku husik hela kontrola projetu sira-ne’ebé empreza sira halo husik hela. Buat ne’ebé rezultadu di’ak ne’e sira bele dehan ladi’ak fali ne’e, lei lakohi haree rezultadu sira di’ak ka lae maibé lei haree de’it ne’e risku. Sira ko’alia buat barak iha relatóriu ne’e, ita kria ADN iha momentu ne’ebá tanba saida, tanba Ministériu Obra Públiku iha tempu ne’ebá lahalo fiskalizasaun ba projetu sira, ida-ne’e mak ita kria ADN hodi halo fiskalizasaun. Iha momentu ne’ebá, sira hapara projetu balun, sira hatudu progresu di’ak, ida-ne’e dehan ladi’ak fali,” Xanana dehan.
Nune’e, Primeiru-Ministru konsidera Tribunál hala’o sira-nia servisu la loos tanba la tuir realidade ne’ebé iha.
“Ha’u haree Tribunál sira servisu la serve liu. Ida-ne’e la’ós atu depende-aan, ha’u bele ba, ba para hatán sala tama prizaun. Tanba, ha’u tama ona prizaun tinan hira iha Cipinang-Jakarta-Indonézia,” nia haklaken.
Jornalista : Hortencio Sanchez
Editór : Cancio Ximenes
