DILI, 26 Abríl 2025 (TATOLI)—Se Papa Francisco fila hikas ba Roma hodi dehan ‘ha’u-nia laran monu loos ba Timor-Leste’ hafoin hala’o vizita pastorál iha Timor-Leste, mak bainhira Papa Francisco hakotu iis iha Roma (segunda, 21 Abríl 2025) ne’e, liuliu Timor-Leste atu selebra misa funerál ba maktoban Papa Framcisco, sarani sira hatudu sira-nia domin na Santu Padre hodi hakonu hikas Tasi-Tolu iha altar santu nia oin.
Notísia Relevante: Papa Francisco: Kuidadu ho lafaek sira-ne’ebé hakarak muda imi-nia kultura
Iha Amu Papa Francisco nia ain-leut altar lulik Tasi-Tolu, srani Timor-Leste halibur aan ho objetivu ida atu hatudu sira-nia sentimentu domin hodi fó omenajen ikus ba Papa Francisco.
Iha sábadu (26/04) ne’e, iha Vatikanu atu haloot maktoban Santu Padre Papa Francisco, tanba ne’e saarni sira iha Timor-Leste hahú husi Governu to’o povu baibain halibur aan iha Altar Lulik Tasi-Tolu, atu tuir misa hodi ba Maromak atu tulun Papa Francisco nia klamar iha moris rohan la’ek ninian.
Iha Tasi-Tolu, lorokraik antes loromatan dada hikas nia roman husi mundu iha tuku 18h00, misa hahú, maibé antes ne’e hahú kedan iha tuku 10h00 dadeer sarani sira hahú husi labarik, ferik katuas klosan hala’o prosesaun husi Lecidere to’o iha Motael fatin uluk Papa Farncisco hela ba hato’o omenajen minutu ida kontinua kedan ba Tasi-Tolu.
Iha prosisaun ne’e, sarani sira reza kanta ho lian dadolin oioin, maske loron manas maibé sarani sira la sente kolen, tanba harudu domin ba Amu Papa Francisco. Iha Tasi-Tolu srani sira halibur-aan hahú tuku 14h00 to’o tuku 18h00 misa atu hahú.
Antes to’o ohin loron, hahú kedan iha 22 abríl kalan to’o 25 abríl kalan, srani sira mai hadeer iha Altar lulik Tasi-Tolu hodi sunu lilin atus ba atus hodi reza kanta hodi fó gloria ba nai Maromak tulun Papa Francisco nia klamar.
Iha Altar lulik nia oin, karreta ne’ebé tula Amu Papa bainhira vizita Timor-Leste ho marka Jeep no Toyota para kedan iha oin no hatur Papa Francisco nia imajen iha kareta laran. La’ós ne’e de’it maibé iha srani kreativu lubuk oan ida hasa’e bandeira Vatikanu nian iha srani sira-nia klaran ho marka Papa nia imajen no riska ho letra dehan, “ha’u nia laran monu ba Timor-Leste” hanesan jestu ida hodi hanoin hikas Papa nia mensajen tinan kotuk.
Misa requiem ba Amu Papa Francisco prezide husi Bispu Dioseze Baucau Dom Leandro Maria Alves/
Koru ba misa ne’e halibur fila-fali koru sira ne’ebé iha tinan kotuk hananu ba misa vizita Papa Francisco iha Tasi-Tolu no koru sira ne’e hananu ho lian furak ne’ebé lidera husi Pe. Joel Casmiro Pinto OFM.
Loromatan hahú mout ba-biebeik, ponteiru relojiu hahú baku ba 16h44 Primeiru-Mimistru Kay Rala Xanana Gusmão mós to’o iha fatin Altar lulik nia oin, sarni barak hakilar “Avó Nana mai ona” no Primeiru-Ministru la’o halo observasaun iha fatin misa nian.
Husi ne’e manu fuik sira be halimar iha tasi lagoa ne’ebé hanaran Tasi-Tolu semo ba-mai iha kalohan leten tuir sira ida-idak nia maneira no maneira ida fó gloria ba Aman Maromak iha leten aas ba.
Husi Tasi-Tolu, liu husi kanál Agência TATOLI nian ha’u Tatoli ba imi sarani lian la’ek sira-nia lian kona-ba sentimentu sira idaidak nian kona-ba Amu Papa Francisco bainhira sama ain iha Timor-Leste 2024 liu-ba.
Srani Marta da Costa partisipa iha misa ne’e bainhira dada-lia ho jornalista TATOLI hateten: “Ami mai iha ne’e dezde tuku 14h00, ami hein hakarak misa ba Amu Papa nian ne’e, ami la’o husi Comoro mak mai, ha’u saudades no haoin los ita-nia Amu Papa, hanoin liu nia liafuan dehan ha’u nia laran monu ba Timor-Leste,” Marta konta.
Nia hatutan, Papa nia hakraik aan no nia domin ba ema hotu sei la lakon iha povu Timor-Leste.
“Maske ohin iha Vatikanu haloot ona ita nia Amu Papa nia isin maten, maibé Amu nia memória ita sei labele haluha,” nia tenik.
José Fernandes ne’ebé partisipa mós iha misa ne’e dehan, sente laran susar bainhira rona novidade tristeza katak Papa laiha ona mundu ne’e.
“Ita nu’udar srani sente lakon ita-nia aman di’ak ida, aman ba Fraternidade umana, ho nia lideransa du’urante ne’e ko’alia makaas kona-ba direitu umanu, defende ema hotu nia direitu, ko’alia maka’as kona-ba mundu atu hametin dame,” José dehan.
Nia espresa tan katak: “Ita hotu reza atu nune’e Amu Papa nia klamar bele hamutuk ho Aman Maromak hodi tau matan nafatin mai ita iha Mundu ne’e/ Ha’u sei hanoin hetan Amu Papa nia mensajen furak iha tinan kotuk nia husik hela mai ita iha ne’e katak, kuidadu ho Lafaek sira ne’ebé atu mai tolan no hafahe ita, entaun mensajen ne’e mak hela iha ita idaidak nia fuan no ita tenke kuidadu aan nafatin.”
Marcos João Baptista ne’ebé partisipa iha misa ne’e espresa mós nia sentimentu katak, hanesan sarani katólika sente lakon boot aman ida ne’ebé nia domin boot ba ema hotu.
“Ita sente lakon boot, tanba Amu Papa hakotu ona nia peregrinasaun iha mundu ne’e, Papa Francisco ema ne’ebé hakraik aan, nia mensajen durante vizita Timor-Leste ne’e halo ha’u hanoin la to’o, nia vizita nasaun sira hotu iha Ázia ne’e, maibé nia laran monu liu ba Timor-Leste, Papa hadomi duni ita,” Marcos ko’alia ho matan been.
Ohin kala loron ikus ona ba Papa Francisco, maibé nia mensajen sira nafatin kuda metin iha srani Timor-Leste nia fuan hanesan osan-mean ida sei la lakon leet no sei konta husi jerasaun ba jerasaun.
Papa nia peregrinasaun to’o duni ona rohan, iha rai Vatikanu sai sasin ba Papa nia peregrinasaun nia rohan, deskansa ba iha Papa nua fatin hakmetk be foun, Povu Timor-Leste hadomi no saudades ba Papa Francisco.
Povu Timor-Leste sei hametin fiar sai kultura ida maske Papa nia mate ne’e halo ema hotu nia fuan hafalun ho trsiteza, ho matan-been domin be suli lanahas, maibé ida-ne’e mak dalan ikus husi moris iha mundu ne’e.
Altar Lulik iha Tasi-Tolu nudar lembransa ka sasin ida husi Papa nia vizita, nu’udar ain-leut Papa nian atu timoroan sira konta ba jerasaun sira tuir mai, fatin ne’e sai fatin ba povu Timor-Leste nia reza fatin. Adeus Papa Francisco..!!
Jornalista : Hortencio Sanchez
Editór : Cancio Ximenes
