DILI, 30 Abríl 2025 (TATOLI)-Haas-kulit, kinur, ai-tahan taun, aidila-tahan no ahu-mama sai hanesan eskolla ba Maria Cardoso hodi halo kór kabas bainhira soru-tais.
“Ai-tahan hirak-ne’e mak ha’u uza hodi fó kores ba kabas hodi soru tais. Uza aidila-tahan hodi kór labele metan liu, uza ai-tahan taun ne’e hodi fó kores ba kabas sai azul. Haas-kulit ho kinur ne’e sai kór matak no ahu forsa ka kaer-metin kór ba tais ne’e”, Sekretáriu Grupu Feto Buka Rasik hosi Munisípiu Bobonaru, ba TATOLI iha Delta Nova, ohin.
Margarida Cardoso dehan prosesu ida-ne’e lori tempu naruk. Dahuluk hoban ai-tahan taun futun-ida iha balde rua ho bee-moos, hein ai-tahan kór sai ona mak tau kabas ba laran hodi hein to’o oras hafoin hasai fase tuir ho bee-moos.
“Prosesu fó kores ba kabas ne’e kuaze oras-ida. Depois lori ba habai tiha no fase tuir fali bee-moos, maibé fase to’o bee moos tiha mak foin bele habai maran no soru. Bainhira fó kores ba kabas to’o prodús tais ida lori fulan”, esplika nia.
Prosesu ne’e, nia dehan dezafiu ba soru na’in. tanba ne’e, presiza pasiensia, se lae nia kór la sai mak tenke halo fila-fali.
Nia realsa, prosesu fó kór ba kabas ne’e uza bee balde rua, ne’ebé kahur ona ho ai-tahan taun ne’e, depois ahu ne’ebé kahur tiha ba bee, deut halo rahun, depois tau kabas ne’e ba laran hodi fase kose kabas ne’e bá-mai no hasai depois dulas halo maran tiha bee no liki halo maran, nune’e kór ba kabas ne’e tenke halo hotu bee balde rua ne’e nune’e bele haree nia kor.
Nia hatutan: “ai-tahan taun ne’e ita kuda iha toos laran, ita fase ho ai-tahan taun ne’e hotu depois uza fali klan ne’e hodi tau ba tahu. Tahu ne’e naran de’it, ne’ebé mak baibain karau-timur halimar iha laran”.
Nia dehan ai-tahan sira-ne’e kuda ona iha toos laran ne’ebé kuandu presiza foti hodi fase tais. Maibé nia dehan kabas ne’ebé daudaun uza ne’e loja nian.
“Kabas ne’ebé daudaun uza ne’e kabas loja nian tanba prosesu lalais, maibé kabas lokál ne’e nia prosesu naruk, por-ezemplu kabas ne’e mai, depois habai loke no hasai musan no halo rahun depois dulas sai kabas ida. Ida-ne’e dala ruma to’o fulan lima-neen mak bele haree nia mudansa”, nia katak.
Nia dehan ida-ne’e apoiu husi ekipa Fundasaun Alola. Ne’ebé distribui ona ba loja iha Pateo no mós Ótel Timor, no iha kliente barak ne’ebé gosta sosa tais ho kór naturál ida-ne’e.
“Kuandu ita badinas soru mak fulan ida ita bele hetan $300-$400. Tanba ami grupu ne’e na’in 20 entaun kada fulan ami bele hetan $2.000-resin. Ita halo negósiu liuhusi tais ne’e entaun ita uza kabas loja mak fó kór depois soru. Ne’e presiza fulan ida maibé kabas lokál la naturál ne’e prosesa to’o tinan ida mak bele soru tais ida. Entaun ita hili liu loja nian para bele hetan lalais osan. Tanba soru na’in maioria moris ho ida-ne’e”, dehan nia.
Kabas tradisionál ne’e faan tais ida hetan $200-$250.
Notísia relevante: Tais nu’udar patrimóniu kulturál importante atu salvaguarda
Jornalista : Osória Marques
Editora : Rita Almeida
