DILI, 23 Maiu 2025 (TATOLI)-Koordenador Gabinete Avaliasaun Lisensiamentu no Akreditasaun (GALA), António Tomas Maia, hatete Ministériu Edukasaun (ME) notifika ona eskola sira ne’ebé infraestrutura la adekuadu atu prenxe rekezitu.
“Ita notifika ona iha fulan-Abríl bazeia ba lista ne’ebé mak halo ona publikasaun. Lista B ita foin halo identifikasaun tanba sira iha ona faze avaliasaun ba dokumentu no identifikasaun, prenxe ona ita passa, ita atribui lisensiamentu ba sira lista B iha eskola sia. Jeralmente iha notifikasaun ne’e infraestrutura la adekuandu ba estudante”, nia dehan ba TATOLI iha nia knaar fatin Vila Verde, sesta ne’e.
Alende infraestrutura, nia dehan rekezitu seluk mak manorin sira mínimu tenke ho grau baxarelatu no sertifikadu sistema internasionál ba teste lian-inglés (International English Language Testing System) ba eskola internasionál.
“Profesór sira estranjeiru dahuluk iha viza traballu professor, estranjeiru maiória seidauk iha lisensa ba hanorin. Ita seidauk iha númeru serteja ba manorin estranjeiru no husu sira atu submete manorin sira nia dadus”, nia dehan.
Nia esplika nível sekundária hanorin estudante ida-ne’e mak problema boot, tanba lei klaru hatete manorin ida atu hamrik iha saladeaula tenke abilitasaun literária mínimu baixarelatu.
Situasaun ne’e, nia haktuir eskola ida husu pedidu ba operasionál tenke inklui submisaun CV husi manorin sira no mós vistu traballu.
Nia esplika, lista A eskola hamutuk 15 ne’ebé mak hetan ona lisensiamentu no lista B eskola ida ne’ebé seidauk hetan lisensiamentu maibé iha ona prosesu avaliasaun.
“Husi ne’e ita halo monitorizasaun ba iha eskola ne’ebé lista A, ita-nia monitorizasaun ne’e objetivu kurije sira nia lisensiamentu no halo monitorizasaun serake sira kumpre nafatin padraun sira ne’ebé ita estabelese. Entaun ita halo ona ba lista A. Ne’e ita halo hotu ona husi ne’ebé saida mak ita hetan iha ne’ebá kurije no notifika hodi tau konsiderasaun ezemplu ida mak oinsá ita fo hatene hodi hadi’a”, nia dehan.
Notifikasaun ne’e, nia afirma fó kedas deadline ba eskola kmaan ne’e hetan fulan rua ka tolu. Maibé ba grave mak hanesan infraestrutura entaun deadline to’o fulan neen no liu tan husi ida ne’e. Depois mak ita sei ba haree fali serake sira kumpri duni ka lae, se sira la kompri ida-ne’e mak ita sei foti medida ba sira.
Eskola internasionál ne’ebé hetan ona lisensamentu operasionál hamutuk 15 nível eskolaridade iha Timor-Leste husi 2020 to’o 2023.
Husi 2020 Eskola Pre-Eskolár (EPE)-Tais Internasionál School Dili, St. EPE-Jude Thadeu International school Dili, Eskola Bázika (EB)-Tais Internasionál School Dili, EB-Jude Thadeu Internasionál School, Ensinu Sekundáriu Jerál (ESJ), Acreditação de Dili internacional School Dili, ESJ Sekundáriu Jerál Jude Thadeu International School Dili.
Tinan 2022, EPE-Heritage International School Dili, EPE-St. Mercy’s Child Development International School Dili, EPE-St. Anthony’s International School Dili, EPE-International School Renover Ainaru, EPE-International School Li’l Active Minds Manatutu.
EB-St. Anthony’s International School Dili, EB-Heritage International School Dili, EB-St. Mercy’s Child Development International School Dili, EB International School St. Paulo Methodist Dili.
“Nune’e Ministériu Edukasaun tenke halo re-avaliasaun hafoin bele simu fali aplikasaun foun”, nia relata.
Koordenadór ne’e hatutan foin simu eskola ida hosi Pre-eskolár Bakitha husi postu administrativu Same. “Ita sei halo avaliasaun no análiza, ida-ne’e mak pasa ona mak parte inspesaun jerál sei tun halo avaliasaun no submete relatóriu mak ita foin halo análiza”, nia dehan.
Maia informa tinan 2024 GALA simu pedidu operasionál hamutuk 20 maibé 15 mak hetan aprovasaun. “Avaliasaun 15 mak pre-eskolár iha haat, ensinu báziku neen, ensinu sekundáriu jerál haat, ensinu sekundáriu tékniku vokasionál ida”.
Nia esplika eskola ne’ebé seidauk hetan lisensamentu ka seidauk prenxe rekezitu GALA nian mak presiza hadi’a no submete fali, nune’e GAL A hele halo fali avaliasaun.
Eskola ne’ebé hetan lisensamentu operasionál iha tinan 2024 mak Eskola Koléjiu Maria Rejina pre-eskolár privadu iha Metinaru, no ensinu báziku primeiru, segundu no terseiru siklu privadu iha postu administrativu Metinaru; eskola Espíritu Santu Atabae iha pre-eskolár internasionál Dom Aleixo Dili, no báziku primeiru, segundu no terseiru siklu privadu iha Atabae Munisípiu Bobonaru.
Pelikan Grammar Schol iha tolu mak pre-eskolár privadu ida, ensinu ensinu báziku primeiru, segundu no terseiru siklu internasionál no mós ensinu sekundáriu jerál internasionál iha postu administrativu Dom Aleixo, Dili; São Mateus Maloa iha ensinu báziku terseiru siklu (lokál) iha Dom Aleixu, Dili; Pre-eskolár Padre Arturo Kamale Hotu iha pre-eskolár privadu iha munisípiu Likisá; ensinu sekundáriu tékniku vokasionál (ESTV) privadu iha Lakluta, Munisípiu Vikeke.
Tais International school iha ensinu sekundáriu jerál privadu iha postu administrativu Dom Aleixo, Dili; Singapure International School iha ensinu báziku primeiru no segundu siklu privadu no mós ensinu sekundáriu jerál iha postu Dom Aleixo, Dili; St. Mary’s International School iha ensinu sekundáriu jerál privadu iha Dom Aleixo, Dili; eskola Z & Z International School iha rua mak ensinu pre-eskolár privadu no ensinu báziku primeiru no segundu siklu privadu iha Dom Aleixo, Dili no eskola Heritage International School iha ensinu sekundáriu jerál privadu iha postu administrativu Kristu-Rei, Dili.
Daudaun iha eskola hamutuk 1.800-resin ne’ebé hetan ona lisensamentu husi tinan 2015 to’o 2023 ba nível eskolaridade iha territóriu.
Notísia relevante: ME suspende lisensiamentu operasionál ba eskola internasionál
Jornalista : Osória Marques
Editora : Rita Almeida