DILI, (TATOLI) – Organizasaun Naun Govermentál (ONG), La’o Hamutuk, husu ba Parlamentu Nasionál (PN) atu ratifika ona tratadu ketan tasi ne’ebé governu Austrália no Timor-Leste asina iha loron 5 dezembru 2017 iha Nova Iorke.
Peskizadora La’o Hamutuk, Berta Antonieta, hatete organizasaun ne’e submete ona karta ba Parlamentu Austrália no Timor-Leste hodi halo ratifikasaun.
“Kuandu ita ratifika lalais tratadu ne’e, Austrália sei fó fila fali rendimentu ne’ebé durante ne’e sira hetan, hanesan tratadu uluk ne’e Timor-Leste hetan porsentu 90 no Austrália hetan porsentu 10”, katak nia ba jornalista sira hafoin sorumutu ho Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak, iha Palásiu Governu, ohin.
Nia realsa: “Bainhira tratadu ne’e asina iha nasaun rua ne’e nia parlamentu, porsentu 10 ne’e sei mai fali ba ita ho ninia kalkulasaun hamutuk milliaun $4 kada fulan”.
Hodi dehan, ratifikasaun ne’e rasik, parte ida ne’ebé mak dehan Austrália sei la fó fila fali ita nia osan, ida ne’e governu nasaun rua asina maibé hanesan povu Timor-Leste no sosiedade sivíl iha direitu nafatin atu husu osan ne’ebé durante ne’e sira foti, tanba sira foti iha indonézia nia tempu.
“Tanba ne’e buat ne’ebé ratifikadu ona governu laiha kompeténsia, maibé nu’udar governu timor no sosiedade sivíl, ita iha kbiit hodi ezije nafatin governu Austrália hodi fó fila fali, tanba ne’e povu nia osan”, tenik.
Nia haktuir iha karta ne’ebé sira halo submisaun ona, mensiona bainhira luta kona-ba tratadu Fronteira Marítima, tenke rekoñese mós solidaridade nasaun viziñu hanesan Indonézia, Xina, Austrália no nasaun seluk tan.
Nia mós informa ratifikasaun ne’e, Tmor-Leste iha lei ne’ebé rigorozu tebes atu regula kompañia husi liur ne’ebé karik iha planu atu atrai mai investe.
“Ratifikasaun ne’e labele tan de’it osan ita hakarak altera ita nia lei ne’ebé rigorozu ona, tanba ita nia lei atu regula kompañia liur sira rigorozu liu Austrália nia lei, tanba durante área hirak ne’e Austrália nian, kompañia sira halo tuir Austrália sira nia lei, tanba ne’e ita mós tenke metin, nune’e kompañia sira ne’ebé mak ita nia rai bele respeitu ita nia lei ne’ebé estabelese ona”, katak tan.
Parte hanesan Peskizadór La’o Hamutuk, Celestino Gusmão, reforsa voluntáriamente Austrália tenke fó fila billiaun $5 ne’ebé sira kolabora ho indonézia hodi halo produsaun ilegal, mesmu tratadu ne’e iha artigu ida ko’alia kona-ba laiha kompesasaun.
“La’o Hamutuk hanesan parte hosi povu Timor-Leste, hakarak husu voluntáriamente Austália tenke hatudu boa vontade ne’ebé sira halo ona no bainhira sira fó fila fali osan ne’e di’ak liutan. Ida ne’e ami tau iha karta ne’ebé ohin mós entrega ba Primeiru-Ministru”, katak.
Nune’e, PM husu atu Luta atu entrega mós ba Xefe Negosiadór, Xanana Gusmão, maibé nia parte hakarak entrega PM nu’udar orgaun soberanu ida ne’ebé komunika ho PN.
“Buat seluk mak regulamentu hotu kona-ba transparensia no partisipasaun sosiedade nian mós ami kontempla iha karta ida ne’e. Ami husu atu ratifikasaun ne’e labele ho kondisaun sira ne’ebé bele altera fali ita nia regra ne’ebé bele ajuda ita nia transparensia no partisipasaun”, dehan tan.
Jornalista: Julia Chatarina
Editora: Rita Almeida
