DILI, 16 jullu 2020 (TATOLI)—Eis Prezidente Parlamentu Nasionál, Deputadu Arão Noé de Jesus da Costa Amaral, hosi Bankada Congresso Nacional da Reconstrução de Timor (CNRT) to’o oras ne’e seidauk asesu ba komisaun espesizalizada dezde mosu destituisaun ba meza prezidénsia iha loron 19 maiu 2020 liubá.
“Problema ida mak ha’u enfrenta, depois subtituisaun iha 19 maiu kuaze fulan rua ona, ha’u seidauk iha desizaun ida atu tama iha komisaun ida ne’ebé. Tuir lei Rejimentu Parlamentu Nasionál rasik no estatutu deputadu, katak prezidente Parlamentu labele tama iha komisaun permanente tanba inkompatilidade. Tanba momentu sei prezidente parlamentu tama iha komisaun, komu situasaun agora dadaun, entaun ha’u tenke hetan komisaun ida,” Deputadu Arão Noé informa ba jornalista sira iha Bankada CNRT, iha Parlamentu Nasionál, kinta ne’e.
Nia haktuir, bankada CNRT haruka tiha ona karta ba Prezidente Parlamentu atu halo oinsá, atu koloka ba kualkér komisaun ida.
“Rezolusaun mak delibera hodi fahe deputadu sira ba kada komisaun hodi fiksa iha komisaun 7 iha parlamentu Nasionál. Kada komisaun iha númeru deputadu sira-nian ne’e fiksa tiha ona. Kada komisaun iha Bankada nia membru fiksa ona nia membru hira mak iha komisaun,” Arão Noé hateten.
Maibé nia dehan, Prezidente Parlamentu atuál uluk iha komisaun A, maibé nia eleitu tiha ona asume Prezidente Parlamentu entaun iha komisaun A membru ida labele ona substitui nia.
Tanba prezidente Parlamentu ona, nia labele ona membru komisaun A, ida ne’e mak rejimentu parlamentu hateten.
“Agora dadaun akonstese, se Bankada FRETILIN hakarak mantein nia númeru deputadu iha komisaun A, laiha problema. Problema mak altera para iha komisaun 7 ne’e ida tenke husik ida fatin mamuk para ha’u bele tama. Ha’u haree prezidente parlamentu agora naran nafatin iha komisaun A, depois haruka deputadu ida troka temporáriu nia iha komisaun, bainhira nia iha atividade,” nia dehan.
Nia dehan, oras ne’e Deputadu Francisco Miranda Branco mak substitui nia maibé deputadu Francisco Miranda Branco iha membru permanente iha komisaun D.
“Sira labele husik fatin mamuk hodi ha’u bele tama iha komisaun. Ami agora hein hela. Ami sujere para meza Parlamentu halo mudansa ba kompozisaun komisaun nian, bele iha kualkér komisaun, importante deputadu ida tenke iha komisaun ida,” nia hateten.
Arão Noé rekoñese, halo mudansa ba kompozisaun meza komisaun ne’e kompeténsia prezidente Parlamentu nian atu ajenda para oinsá atu halo mudansa estrutura.
“Ami la ezije katak tenke ba komisaun A, Bankada husu komisaun ne’ebé mamuk para CNRT hatama fali nia deputadu ne’ebé mak sei livre hela. Tanba deputadu hotu-hotu tenke iha komisaun, agora ha’u laiha komisaun. Segunda no tersa mai tuir plenária, purtantu kuarta, kinta no sesta hela iha uma,. Mai ka la-mai laiha buat ida tanba ha’u labele ba komisaun ida hodi asiste debate sein direitu votu. Naran laiha lista prezensa,” Eis PPN ne’e hateten.
Entretantu, Prezidente Komisaun A (Justisa no Konstitusionál), Deputadu Joaquim dos Santos esplika, asuntu ne’e tenke kumpre regra rejimentál tanba uluk Deputadu Arão lidera prezidénsia halo distribuisaun ba deputadu 64 de’it tanba ne’e mak ninia fatin iha komisaun laiha.
“Agora tuir rejimentu, sé nia atu tama komisaun tenke lori ba plenária aprova no komisaun ida, nia atu tama ne’e lori ba plenária hodi aprova tanba uluk aprova tiha ona tuir proporsionalidade,” Prezidente Komisaun A hateten.
Komisaun Espesializada iha Parlamentu Nasionál komposta hosi Komisaun hitu (7), Komisaun A (Justisa no Konstitusionál), Komisaun B (Negósiu Estranjeiru, Defeza no Seguransa), Komisaun C (Finansa Públika), Komisaun D (Ekonomia no Dezenvolvimentu), Komisaun E (Infraestrutura), Komisaun F (Saúde, Veteranu no Inkluzaun Sosiál) no Komisaun G (Edukasaun, Kultura no Sidadania).
Tuir Rejimentu Parlamentu Nasionál (RPN) artigu 27 (Kompozisaun) alínea 1 esplika, iha inísiu lejizlatura ida-idak, Parlamentu delibera kona-ba númeru deputadu ba komisaun espesializada permanente ida-idak no ninia distribuisaun ba bankada parlamentár oin-oin, tuir proposta hosi Prezidente hafoin rona tiha Konferénsia.
Alínea 2 hosi artigu ne’e hateten, fatin iha komisaun pertense ba bankada parlamentár no nune’e komisaun espesializada permanente sira kompostu hosi Deputadu ne’ebé bankada ida-idak hatudu.
Alíena 3 hosi artigu ne’e dehan, kompozisaun komisaun espesializada permanente tenke respeita, konforme posível, reprezentasaun proporsionál hosi bankada parlamentár sira iha Parlamentu.
Artigu 27 alínea 4 fundamenta, deputadu ne’ebé falta ka impedidu, bele substitui, temporariamente, ba deputadu seluk hosi ninia bankada parlamentár, bainhira autoriza hosi bankada ne’e rasik.
Alínea 5 hosi artigu ne’e haktuir, deputadu ida só bele indikadu ba komisaun espesializada permanente ida, a não ser que ninia bankada, tanba númeru Deputadu ki’ik, labele iha reprezentante iha komisaun hotu-hotu, maibé iha kazu ne’e nunka bele liu komisaun rua.
Alínea 6 hosi artigu 27 ne’e subliña, limitasaun ne’ebé temi iha númeru anteriór la aplika ba Komisaun Étika.
Jornalista : Evaristo Soares Martins
Editór : Cancio Ximenes
