iklan

HEADLINE, POLÍTIKA

Gregorio Saldanha husu lider polítiku soe tiha polítika odiu vingansa

Gregorio Saldanha husu lider polítiku soe tiha polítika odiu vingansa

Prezidente Comite 12 Novembru, Gregorio Saldanha. Imajen TATOLI/Antonio Goncalves.

DILI, 12 Novembru 2020 (TATOLI)—Prezidente Comite 12 Novembru (C12N), Gregorio Saldanha “Agiri”, lori matebian no rai-lulik Timór nia naran husu perdaun ba lider polítiku sira atu kuda metin sira-nia unidade, domin no dame hodi soe tiha polítika odiu vingansa atu fó susesu ba timoroan nia mehi sai hosi mukit ba moris di’ak.

Notísia Relevante: PR Lú Olo husu Governu kumpre promesa harii Monumentu 12 Novembru

Nia hatutan, too ona tempu ba nasaun Timor-Leste presiza hakmatek, armonia, presiza domin entre timoroan sira atu nune’e dezenvolve nasaun la’o ho lalais. Tanba, nia dehan, iha problema barak mak la divia atu akontese no tenke rezolve hodi hadia dezenvolvimentu nasionál.

“Ami husu ba maun boot sira atu imi hakuak malu fila-fali. Ne’e xave. Mezmu idak-idak iha partidu politika, hanesan uma boot ida, ita hela hamutuk respeita malu nafatin. Tanba, dezenvolvimentu atu la’o di’ak, xave mak tenke hamutuk tanba hamutuk la signifika atu hamate demokrasia. Ita hamutuk demokrasia sei metin liután. Ita tenke soe odiu no labele vinga malu beibeik. Tanba ida sa’e (kaer ukun governu) troka hotu kedas, ne’e ita sei la la’o ba oin. Para ona ho vingansa politika,” dehan Gregorio Saldanha liuhosi deskursu ne’ebé nia hato’o liuhosi selebrasaun Masakre Santa Crus ba dala-XXIX no loron Nasionál Juventude ba dala-15 iha Semitériu Santa Cruz, Dili, kinta ne’e.

Sobrevivente Masakre Santa Krús no Prizioneiru Polítika ne’ebé kastigu iha komarka Cipinang-Jakarta-Indonézia ne’e fó lembra katak iha tinan 13 Timor-Leste nia ukun aan, nia haree lider sira sempre insulta malu iha polítika hodi fahe sira-nia unidade halo povu no nasaun susar atu dezenvolve aan.

“Ha’u nunka haluha Saudozu Nicolau Lobato nia liafuan dehan nune’e, “Hanoin Loos, Liuhosi Dalan Loos, Rezultadu Sei Loos”. Liafuan ida fali hosi Saudozu Fransisco Xavier do Amaral hateten, “Para Ona ho Odiu no Vingansa”, tanba Timor-Leste seidauk para ho ida-ne’e. Se Timor-Leste hotu- hotu hadomi ita nia saudozu sira, ita sei dezenvolve Timor ho justisa di’ak tanba povu presiza bee moos, estrada di’ak, edukasaun ho kualidade no saúde di’ak hodi hakat ba dezenvolvimentu ho kualidade,” nia hateten.

Nia hatutan, selebrasaun Masakre Santa Crus ba dala-XXIX ne’e nu’udar reflesaun ba timoroan hotu atu hato’o agradese nafatin ba Nai Maromak, matebian no rai-lulik nia tulun ne’ebé fó espíritu brani ba timoroan hakotu funu iha 1999.

Tanba, nia haktuir, istória ne’e hakerek ona iha livru osan-mean, Timor-Leste nia istória katak manifestasaun ba Masakre Santa Crus inspiradu kedas hosi luta bei-ala Don Boaventura kontra koloniál Portugés sira.

Nune’e, funu kontinua fali hosi Saudozu Prezidente Nicolau Lobato to’o mate no Kay Rala Xanana Gusmão hatutan hodi hamosu Politika Unidade Nasionál ne’ebé hetan apoiu makaas hosi Igreja Katolika lori Timor-Leste hetan naroman ba ukun aan.

Prizioneiru Politika ne’e tatoli, ohin loron Timor-Leste sai ona nasaun independente tenke hateke ba kotuk hodi hetan fali kbiit, hateke ba oin kaer metin valór no prinsipiu luta ne’ebé orienta Timor-Leste funu to’o manan.

“Iha fatin lulik ida ne’e (Santa Krús), ha’u husu lisensa ba matebian sira hotu ne’ebé mate iha ne’e atu sai nu’udar implementadór no sira-ne’ebé sei moris sai implementadór, sai pratikante ba polítika unidade nasionál iha fatin lulik ne’ebé sira-nia isin-mate namlekar, raan fakar sulin to’o tasi halo mundu fó solidariedade ba Timor-Leste,” nia hamulak.

Rekomendasaun lima ba Governu

Tanba ne’e, Prezidente Comite 12 Novembru, Gregório Saldanha hato’o mós rekomendasaun importante lima (5) ba Estadu no Governu Timor-Leste atu tau konsiderasaun mak hanesan;

1.) Husu ba lider políiku sira tenke buka dalan ho seriedade halo kontaktu formál ho autoridade Militár Indonézia ne’ebé halo servisu iha Timor buka loriku asuwa’in no Lider Boot Nicolau Lobato sira-nia ruin ne’ebé mate ba ukun aan.

2.) Husu nafatin atu Governu tenke harii ona monumentu Masakre 12 Novembru hanesan memória ba akontesimentu refere. Iha fatin lulik ne’e, kleur demais ona, mezmu Governu mak troka malu maibé fatin ne’e seidauk konstrui buat ida.

3.) Husu nafatin ba Governu tenke troka  naran Jardin 12 Novembru iha Jardin Motáel, sai fali Jardin Sebastião Gomes hodi evita no hatudu fatin istoriku no faktu ho loloos. Tanba iha tinan 2013 liuba, Prezidente Comite 12 Gregorio rasik simu karta hosi eis Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão, hodi harii tiha monumentu 12 Novembru mak foin harii fali Jardin Sebastião Gomes maibé prosesa ne’e to’o agora seidauk realiza.

4.) Husu ba timoroan hotu-hotu atu kumpre lei sira hotu liuliu Timor-Leste nia lei inan Konstituisaun-Repúblika Demokrátika Timor-Leste (K-RDTL).

5.) Husu ba joven sira atu foku estudu, badinas eskola no respeita malu hodi moris ho ambiente foun nakonu ho toleransia, respeita malu ho domin solidaridade no unidade, tanba Timor-Leste nia futuru iha timoroan nia liman.

Iha parte seluk, Gregório Saldanha apela ba Comite 12 Novembru no Governu atu hadi’a hikas definiasaun no intendimentu ema hotu nia interpretasaun kona-ba liafuan “masakre” no “manifestasaun”. Tanba, ema barak sempre iha ábitu ida dehan responsavel Masakre Santa Crus ne’e sala boot. Tanba liafuan responsavel Masakre loloos mak Tentara Nasionál Indonézia (TNI) no timoroan sira ne’ebé sofre iha Masakre 12 Novembru mak sai nu’udar autór ba manifestasaun pasifiku.

“Definilasaun loloos ne’e ita la’ós mak responsabel Masakre Santa Crus maibé TNI sira ne’ebé lori kilat tiru ita, tanba ita ita sai autór ba manifestasaun pasifiku. Tanba Indonézia mak tenta introdus kilat oioin hodi tiru ita no sira Indonézia mak autór no agora sira ita-nia belun di’ak nafatin,” nia fó hanoin.

Nia hatutan, iha tinan rua ba kotuk ne’e Comite 12 Novembru rasik halo Marsa 12 Novembru hodi bolu atensaun ba estadu no juventude hotu katak loron Masakre 12 Novembru nu’udar loron ba juventude Timor-Leste tomak.

Jornalista: Eugénio Pereira

Editór: Cancio Ximenes

 

iklan
iklan

Leave a Reply

iklan
error: Content is protected !!