VIKEKE, 23 Fevereiru 2024 (TATOLI)—Oradór Juventude Rezisténsia no Jurista. Avelino Maria Coelho da Silva, hateten iha ámbitu ukun rasik nia laran ne’e husu ema hotu-hotu fó sira-nia kontribuisaun hodi luta ba justisa sosiál no luta atu liberta povu husi mukit.
Notísia Relevante: Transformasaun F-FDTL: Falur preokupa ema inventa istória luta ba ukun rasik-aan
“Ohin, loron ita manán luta no hetan ona independénsia, agora ita kontinua luta ba justisa sosiál no dezenvolvimentu nasionál, ida-ne’e depende ba vizaun polítika ba partidu sira-ne’ebé povu fiár, tanba ita opta dekmokrátiku,” Avelino Maria Coelho da Silva hateten iha ninia intervensaun iha semináriu ne’ebé organiza husi F-FDTL hodi selebra loron transformasaun FALINTIL ba F-FDTL ba da-24, ho tema “A Luta de um povo em tempos difíceis pela livertasaun nasionál e uma nova luta justisa sosiciaál no prosesu de dezenvolvimentu nasionál”, iha salaun Parokia Ossú, sábadu (22 Fevereiru 2024) ne’e.
Iha tempu uluk, nia haktuir, nia ba eskola iha Dili ne’e foos lori husi foho mak lori ba Dili maibé hafoin Timor-Leste ukun aan ba tinan 22 ne’e, natar barak iha foho ne’e sai abandonadu tanba karáter populasaun nian.
“Ita ko’alia liu mak konstrusaun Estadu. Dalabarak halo ita hirus malu ba prosesu konstrusaun Estadu. Iha luta ita dehan maioria no minoria, kiik ka boot, riku ka kiak, hotu-hotu kontribui ba ukun aan,” nia dehan.
Nune’e, nia afirma, dezenvolvimentu sai fundamentál no dezenvolvimentu hodi garante ba koezasaun sosiál no garante ba justisa sosiál maibé ekonómia mak la’o sai problema.
“Tan ne’e, ita define ona tipu dezenvolvimentu ekonómia iha artigu 138, husi konstituisaun RDTL, ko’alia kona-ba organizasaun ekonomia no finaseiru. Iha ne’ebá, tipu tolu (3) partisipa pasivu iha ekonomia mak setór públiku, setór privadu no setór kooperativa, maibé seidauk transporta ba lejislasaun. Tan ne’e, prosesu dezenvolvimentu hakarak ka lakohi, sé mak manán ba ukun sei hasoru problema barak tanba lejislasaun,” nia dehan.
Iha momentu funu, nia hateten, mosu organizasaun oioin kontribui ba luta independénsia no mosu selula klandestina, tanba ne’e tinan 1981 konferénsia iha Maubai-Viqueque hodi hamosu organizasaun PMLF no OJETIL.
Husi organizasaun ne’e ema komesa envolve iha organizasaun laran inklui Ossú-oan sira no iha momentu ne’e kontaktu dahuluk husi organizasaun OJETIL ba maun Falur rate Laek no iha no husi ne’e rede komesa nakloke.
“Iha tinan 1983 to’o 1986, ami hasoru bapa ida iha Kintál Kiik iha Dili, dehan ba ami funu lakoñese fronteira, kultura, relijiaun no rasa, lakoñese ó bele funu iha ne’ebé de’it. Konseitu ida-ne’e istimula ita barak katak funu labele halo iha Timór, ita esporta funu Indonizasaun konflitu polítiku militár. Husi konseitu ida-ne’e iha tinan 1989 maun Xanana haruka projetu hanaran Liga Estudantil Patriotika (LEP), husi ne’e komesa mosu fatór determinante tolu Frente Armada, Kladestina no Frente Diplomatiku ema hotu-hotu kontribui. Nune’e luta ba ukun aan, kuaze povu hotu-hotu, maske hasoru dezafiu oioin maibé ema hotu fó aan hodi liberta rai ida-ne,” nia hateten.
Antigu Embaixadór Timor-Leste ba Japaun, Domingos Sarmento Alves, hateten iha tempu funu ne’e ninia pozisaun hanesan deplomata ida ho nia papél halo diplomasia ho sosiadade internasionál hodi fó apoiu no fó kontribuisaun ba luta libertasaun Timor-Leste nian.
“Iha funu, ha’u-nia pozisaun iha frente rua frente Kladistna no Diplomátiku. Bainhira halo kna’ar iha diplomátiku, situasaun difisil tinan 1990, ha’u ba organiza jornalista estranjeiru. Antes, ha’u organiza jornalista, ha’u lee revista ida Indonézia, hateten iha Timor laiha gerillia no povu kontente ba dezenvolvimentu. Ho nune’e, momentu ne’ebá ha’u ko’alia ho Ramos Horta hodi haruka jornalista mai Timor hodi ba entrevista ita-nia gerillia sira iha ai-laran hodi públika situasaun reál iha Timór. Tan ne’e, ha’u sente husi frente tolu mak koordena ba malu, ne’ebé ami iha Indonézia ami halo interligasaun konflitu iha Timor, ami konvense estudante sira iha Indonézia hodi ko’alia ba públiku,” Domingos haktuir.
Iha tempu funu, ema barak mak sai vítima ba funu tantu Indonézia no Timor hodi luta ba libertasaun Timor nian. Ba luta ukun aan, joven sira-ne’ebé hakna’ar-aan hanesan diplomata halo diplomasia ho servisu di’ak tebes hodi kontribui ba libertasaun nasionál.
“Iha momentu ne’ebá, ami iha rai-li’ur ne’e konsege reforsa ba diplomátiku. Ita konsege liberta ona rai, maibé ita seidauk liberta povu, ida-ne’e ita presiza hadi’a infraestrutura hanesan estrada hodi povu transporta sira-nia produtu ba merkadu tanba estrada rurál maioria seidauk di’ak, ne’ebé difikulta ita-nia povu ne’ebé hela iha área rural,” nia hateten.
Notísia Relevante: Falur aprezenta kestaun tolu importante iha aniversáriu transformasaun F-FDTL
Jornalista : Vitorino Lopes da Costa
Editór : Cancio Ximenes
