DILI, 26 Abríl 2025 (TATOLI)—Dekanu Koléjiu Kardeál sira-nian, Kardeál Giovanni Battista Re, prezide Misa fúnebre ba Papa Francisco nian iha loron-sábadu, 26 Abril, dadeer, tuku 10h00 oras loká; iha Prasa Basílica São Pedro iha Roma-Vatikanu.
Notísia Relevanrte: Papa Francisco mate iha loron daruak Jesus Moris hias
Tuir nota ne’ebé TATOLI asesu husi Vatcan News katak, selebrasaun ne’e partisipa husi koselebrante rihun lima resin, inklui bispu sira, kardeál sira no amululik sira. Kardeál hamutuk 220.
Iha delegasaun 40-resin hosi reprezentante Igreja Kristaun sira no relijiaun sira seluk ne’ebé marka prezensa iha misa funerál Pontífise nian. Delegasaun ofisiál Xefe Estadu no Soberanu sira liu 160 mak konfirma sira-nia prezensa.
Testu kompletu husi omilia ne’ebé hato’o husi kardeál Giovanni Battista Re iha misa funerál ba Francisco.
Iha prasa majestuoza S. Pedro nian ida-ne’e, iha-ne’ebé Papa Francisco selebra Eukaristia dala barak no prezide enkontru boot sira iha tinan 12 liubá, ita hetan ita-nia aan halibur iha orasaun hale’u ninia restu mortál sira ho fuan triste, maibé sustenta ho serteza fiar nian, ne’ebé garante mai ita katak ezisténsia umana la remata iha rate, maibé iha Aman ida nia uma, ksolok ne’ebé sei la hotu.
Lori Koléjiu Kardeál sira-nia naran, ha’u kumprimenta no agradese ba ita-boot sira hotu nia prezensa. Ho emosaun boot, ha’u hato’o saudasaun ho respeitu no agradesimentu manas ba Xefe Estadu, Xefe Governu no Delegasaun ofisiál barak ne’ebé mai husi rai barak hodi espresa sira-nia afetu, venerasaun no estima ba Amu-Papa ne’ebé husik hela ita.
Demonstrasaun populár afetu no apoiu nian ne’ebé ita hotu asiste depoizde nia mate husi rai ida-ne’e ba eternidade hatudu mai ita oinsá pontifikadu intensu Papa Francisco nian book hanoin no fuan sira.
Imajen ikus kona-ba nia, ne’ebé sei hela iha ita-nia matan no iha ita-nia fuan, mak domingu liubá, Solenidade Páskua nian, bainhira Amu-Papa Francisco, maski iha problema saúde grave, hakarak fó bensaun husi varanda Bazílika S. Pedro nian no hafoin hakarak tun ba prasa ida-ne’e atu kumprimenta, husi Papamóvel nakloke, ema lubun boot ne’ebé halibur iha-ne’e ba misa Lorosa’e nian.
Ho ita-nia orasaun, agora ita hakarak entrega ita-nia Pontífise doben nia klamar ba Maromak, atu Nia haraik ba nia ksolok rohan-laek iha orizonte luminoso no gloriozu Ninia domin boot nian.
Ita hetan naroman no gia husi pájina Evanjellu nian, iha-ne’ebé Kristu rasik nia lian tarutu bainhira nia husu ba Apóstolu dahuluk, Pedro: “Pedro, ó hadomi liu ha’u liu sira-ne’e?” (kf. Jo 21,15). No Pedro nia resposta lalais no sinseru: “Na’i, Ita-boot hatene buat hotu, Ita-boot hatene didi’ak katak ha’u hadomi Ita-boot!” No Jezús konfia ba nia misaun boot ida: “Tau matan ba ha’u-nia bibi sira” (kf. 17). Ida-ne’e sei sai knaar beibeik Pedro no ninia Susesór sira-nian, servisu domin nian iha dalan Mestre no Na’i Ita-nia Jezús Kristu nian.
Maske nia frajilidade iha pontu ikus ida-ne’e no nia terus, Papa Francisco hili atu tuir dalan rende nian ida-ne’e to’o loron ikus nia moris iha rai. Nia la’o tuir nia Na’i, Bibi-Atan Di’ak nia ain-fatin, ne’ebé hadomi nia bibi sira to’o fó nia moris rasik ba sira. No nia halo ida-ne’e ho forsa no serenidade, hamutuk ho nia bibi-lubun, Igreja Maromak nian.
Bainhira, iha loron 13 fulan-Marsu tinan 2013, Kardeál Bergoglio hetan eleitu hosi Konklave atu troka Amu-Papa Bento XVI, nia lori ho nia tinan barak moris relijioza nian iha Sosiedade Jezús nian no, liuliu, nia sai riku liután ho esperiénsia tinan 21 serbisu pastorál nian iha Arkidioseze Busenia sira-nian nu’udar Bispu dahuluk, nu’udar Kojudizál, nu’udar autór dahuluk, iha tempu ne’ebá depois nu’udar Amu-Bispu.
Desizaun atu adota naran Fransisku lakleur sai evidente nu’udár eskolla programa no estilu ne’ebé nia hakarak bazeia ba ninia Pontifikadu, hodi buka atu hetan inspirasaun husi espíritu Saun Fransisku Assis nian.
Papa Francisco mantein nafatin ninia temperamentu no ninia forma orientasaun pastorál nian, hodi husik kedas marka husi ninia personalidade forte iha Kreda nia governasaun, estabelese kontaktu diretu ho ema ida-idak no ho populasaun sira, ansi atu hakbesik ba ema hotu, ho atensaun espesiál ba ema sira iha difikuldade, hodi gasta an lahó sasukat, liuliu ba sira ikus rai nian, marjinalizadu sira. Nia nu’udar Amu-Papa ida iha povu nia leet, ho fuan nakloke ba ema hotu. Nia mós Amu-Papa ida ne’ebé atentu ba saida maka foun iha sosiedade no saida maka Espíritu Santu inspira iha Kreda.
Ho ninia vokabuláriu karakterístiku no ninia linguajen ne’ebé riku ho imajen no metáfora sira, nia buka nafatin atu fó naroman ba problema sira ita-nia tempu nian ho sabedouria Evanjellu nian, hodi oferese resposta ida iha naroman fiar nian no enkoraja ita atu moris nu’udar sarani dezafiu no kontradisaun sira tinan sira-ne’e nian ne’ebé nakonu ho mudansa sira, ne’ebé nia gosta deskreve nu’udar “mudansa era nian”.
Nia iha espontaneidade boot no maneira informál ida atu dirije ba ema hotu, maski sira ne’ebé dook hosi Igreja.
Dotadu ho laran-manas umanu boot no sensivel tebes ba trajédia sira ohin loron nian, Papa Francisco fahe tomak angústia, sofrimentu no esperansa sira ita-nia tempu nian no, ho mensajen ne’ebé bele to’o ema sira-nia fuan iha modu diretu no imediatu, nia saran an atu fó kmaan no enkoraja sira.
Ninia karizma akollimentu no rona nian, asosiadu ho modu komportamentu nian ne ebé típiku ba sensibilidade ita-nia tempu nian, kona fuan sira, hodi buka desperta enerjia morál no espirituál sira.
Primazia evanjelizasaun nian mak matadalan ba ninia Pontifikadu, hodi habelar, ho karimbu misionáriu klaru, ksolok Evanjellu nian, ne’ebé sai mós títulu ba ninia Ezortasaun Apostólika dahuluk Evangelii Gaudium.Ksolok ida ne’ebé hakonu fuan sira ne’ebé saran an ba Maromak ho konfiansa no esperansa.
Prinsípiu orientadór ninia misaun nian mós konviksaun katak Kreda mak uma ba ema hotu; uma ida ho odamatan sempre nakloke. Dala barak nia uza imajen Igreja nian nu’udar “ospitál kampu nian” depoizde funu ida iha-ne’ebé iha kanek barak; Kreda ida ne’ebé hakarak tebes atu tau matan ho desizivu ba ema nia problema sira no ansiedade boot sira ne’ebé harahun mundu kontemporáneu; Kreda ida ne’ebé bele hakru’uk ba ema hotu, la haree ba nia fiar no kondisaun, hodi kura nia kanek sira.
Ninia jestu sira no ezortasaun sira ba refujiadu sira no ema dezlokadu sira barak tebes. Ninia insisténsia atu atua ba ema kiak sira mós konstante.
Papa Francisco nia viajen dahuluk maka signifikativu, signifikativu katak ba Lampedusa, illa ida ne’ebé maka símbolu drama emigrasaun nian, ho ema rihun sira ne’ebé mout iha tasi. Iha liña hanesan maka viajen ba Lesbos, ho Patriarka Ekuméniku no Arsebispu Atenas nian, no selebrasaun Misa ida besik fronteira Méxiku nian ho Estadus Unidus, iha okaziaun hosi nia viajen ba Méxiku.
Husi nia Viajen Apostóliku 47 ne’ebé kolen, ida ne’ebé nia halo ba Irake iha 2021 sei tama iha istória ho maneira espesiál, hodi dezafia risku hotu-hotu iha tempu ne’ebá. Vizita Apostólika difisil ida-ne’e sai hanesan bálsamu ida ba kanek sira povu Irake nian, ne’ebé maka sofre maka’as tanba asaun dezumanu sira hosi Estadu Izlámiku. Ida-ne’e mós viajen importante ida ba diálogu inter-relijiozu, dimensaun relevante seluk ninia serbisu pastorál nian. Ho Vizita Apostólika ba nasaun haat iha Ázia-Oseánia iha 2024, Amu-Papa to’o iha “periféria liu mundu nian”.
Papa Francisco sempre fó sentralidade ba Evanjellu mizerikórdia nian, hodi subliña beibeik katak Maromak nunka baruk atu perdua: Nia perdua nafatin, oinsá de’it situasaun ema ne’ebé husu perdaun no fila fali ba dalan loos.
No tanba ne’e mak nia hakarak Jubileu Estraordináriu Mizerikórdia nian, hodi destaka katak mizerikórdia mak “Evanjellu nia fuan”.
Mizerikórdia no ksolok Evanjellu nian mak liafuan xave rua Papa Francisco nian.
Iha kontraste ho saida maka nia bolu “kultura soe nian”, nia ko’alia kona-ba kultura enkontru nian, kona-ba kultura solidariedade nian. Tema fraternidade nian halai iha nia pontifikadu tomak ho lian vibrante sira. Iha nia Surat Ensíklika Fratelli tutti, nia hanoin atu hamoris aspirasaun mundiál ba fraternidade, tanba ita hotu oan husi Aman ida de’it ne’ebé iha lalehan. Nia fó hanoin dala barak mai ita ho forsa katak ita hotu pertense ba família umana ida de’it no katak laiha ema ida maka hetan salvasaun mesak.
Iha tinan 2019, durante nia viajen ba Emiradu Árabe Unidu, Papa Francisco asina dokumentu ida kona-ba “Fraternidade Umanu ba Dame Mundiál no Moris Hamutuk”, hodi evoka paternidade komún Maromak nian.
Dirije ba mane no feto sira husi mundu tomak, iha ninia Ensíklika Laudato si’, nia bolu atensaun ba knaar no ko-responsabilidade hasoru ita-nia uma komún.
Hasoru surtu funu barak nian iha tinan hirak ikus ne’e, ho horor dezumanu sira no mate no destruisaun sira ne’ebé sura labele, Papa Francisco hasa’e nia lian beibeik hodi husu dame no husu sentidu komún, hodi husu negosiasaun onestu sira hodi hetan solusaun posivel sira, tanba funu – nia hatete – maka de’it ema nia mate no destruisaun uma sira nian, destruisaun ba ospitál sira no eskola sira. Funu sempre husik – ida-ne’e maka espresaun ida hosi nia – mundu ne’ebé aat liu duké uluk: ida-ne’e sempre derrota ida ne’ebé todan no trájiku ba ema hotu.
“Hari’i ponte, la’ós didin” mak ezortasaun ida ne’ebé nia repete dala barak, no servisu fiar nian nu’udar Susesór Apóstolu Pedro nian sempre iha ligasaun ho servisu ema nian iha ninia dimensaun hotu.
Iha uniaun espirituál ho komunidade sarani tomak, ita iha-ne’e ho númeru boot hodi harohan ba Amu-Papa Francisco, atu Maromak bele simu nia iha imensidade ninia domin nian.
Amu-Papa Francisco konklui nia diskursu sira no enkontru pesoál sira hodi dehan: “Keta haluha reza ba ha’u.”
Oras ne’e, Papa Francisco doben, ami husu atu imi harohan mai ami no ami husu atu, husi lalehan, imi haraik bensaun ba Kreda, haraik bensan ba Roma, haraik bensaun ba mundu tomak, hanesan imi halo iha domingu liubá, husi varanda sentrál Bazílika ida-ne’e nian, iha hakuak ikus ida ba Maromak nia povu tomak, maibé mós, idealmente, ba umanidade tomak, ho umanidade ne’ebé buka lia-loos ho fuan aas no ahi-lakan nian.
Iha ninia omilia, kardeál subliña katak durante ninia Pontifikadu, Papa Francisco estabelese “kontaktu diretu ho ema ida-idak no ho populasaun sira, ho laran-manas atu besik ba ema hotu, ho atensaun espesiál ba ema sira ne’ebé iha difikuldade, gasta an rasik lahó sasukat, liuliu ba sira ikus liu rai nian, marjinalizadu sira. Nia mós Papa ida ne’ebé atensaun ba buat ne’ebé foun iha sosiedade no buat ne’ebé iha Espíritu iha Kreda nia laran”.
Notísia Relevanrte: Kaixaun Amu-Papa nian taka metin ona
Jornalista : Hortencio Sanchez
Editór : Cancio Ximenes
