DILI, 21 Abríl 2025 (TATOLI)—Loromatan nia roman ne’e nahas ona. Moris ne’e mós ne’e la’o to’o ona rohan. Ha’u mai saran aan ba ITA, ho buat hotu ne’ebé ha’u halo iha moris ne’e. Ema-nia otas hanesan duut no ema mosu hanesan ai-funan ida moris iha toos laran, anin huu bosok nia lakon, iha fatin buka la-hetan.
Notísia Relevante: Koñese Papa Francisco, Líder espirituál no mundiál
Iha segunda-feira (21 Abríl 2025), iha tuku 17h30 lorokraik, ha’u tuur haree hela iha varanda rede sosiál, nakonu ho lia rekadu kona-ba Sua Santidade Papa Francisco hakotu iis iha Roma-Italia. Papa Francisco hakotu iis iha tuku 07h35 iha oras Italia nian ka mate iha tuku 15h35 lorokraik iha oras Timor-Leste nian.

Papa Francisco saran nia aan tomak ba Maromak iha loron daruak ba Jesus nia moris hias (resureisaun) iha festa Paskua nian. Papa Francisco mate ho idade 88 (17 Dezembru 1936-21 Abríl 2025).
Iha lorokraik ne’e, ha’u rona lian bisi-bisi ida ne’ebé kle’a tebes mai husi Vatikanu, liuhusi Bispu Camerlengo Farrell husi Uma Santa Marta katak Pontífise hodi hato’o lia-rekadu ba mundu tomak katak;
“Iha tuku 07h35 ohin dadee,r Bispu Roma nian, Papa Francisco, fila hikasi ona ba Aman Maromak nia kadunan santu. Ninia moris tomak dedika ba servisu Na’i nian no Kreda nian”.
Tuir notísia husi Vatilanu haktuir Sua Eminénsia, Kardeál Farrell, fó sai ho laran-triste kona-ba Amu-Papa Francisco nia mate hodi dehan;
“Maun-alin doben sira, ho tristeza boot ha’u tenke fó sai katak ita-nia Santu Padre Francisco hakotu ona iis. Iha tuku 07h35 ohin dadeer, Bispu Roma nian, Fransisku, fila hikas ona ba Aman nia kadunan Santu”.
Papa Francisco nia moris tomak dedika ba servisu Na’i nian no igreja, no hanorin sarani sira atu moris iha valór sira Evanjellu nian ho fidelidade, aten-brani no domin universál, liuliu iha interrese ba sira-ne’ebé ki’ak-liu no marjinalizadu-liu.
Dom Virgílio Kardeál husu sarani sira reza ba Papa Francisco
Iha segunda lorokraik ida-ne’e, Arsebispu Aekidioseze Metropolitana Dili, Dom Virgilio Kardeal do Carmo da Silva, SDB, ofisialmente anúnsia Papa Francisco nia mate, ba sarani sira iha Timor-Leste, salaun konferénsia Câmara Eclesiástica Dili.
Notísia Relevante: Amu Papa agradese ba akollimentu husi povu Timor-Leste
“Ho laran triste, iha momentu ida-ne’e, hakarak atu konfirma ba povu Timor-Leste tomak liuliu ba sarani sira, kona-ba Papa Francisco nia mate,” Dom Virgilio Lardeál haktuir liuhusi konferénsia imprensa.
“Notisia ida ne’e loos duni, ita laran todan no triste, ita sente ninia prezensa iha ita nia leet. Nia fila husi Timor sempre dehan beibeik katakj ha’u nia fuan iha hela iha Timor,” Bispu Dili ne’e hateten.

Sarani Timor-Leste sente Papa Francisco ninia prezensa, ninia domin ba Timor-Leste durante loron tolu (09-11 Setembru 2024).
“Nu’udar ema, ita hotu laran triste, tanba lakon Papa ida, ne’ebe ita hadomi, mate loos iha loron Paskua nian,” Dom Virgilio Kardeal do Carmo da Silva dehan.
Ho nune’e, Konferénsia Episkopál Timorense konvida sarani hotu atu reza ba Amu Papa nia falesimentu, no husu ba Padre pároku hotu atu hala’o misa espesial ba Papa Francisco nia mate iha Tersa-feira (22 Abríl 2025) dadeersan.
“Hahú aban dadeer, iha pároku hotu-hotu, konvida amu pároku hotu-hotu atu aban dader iha ida-idak nia paroku hodi oferese misa espesiál ba Papa Francisco nia klamar,” nia apela.
PR Horta hato’o sentidu Kondolénsia
Entretantu, Prezidente Repúblika (PR), José Ramos Horta, lori Estadu Timor-Leste nia naran hato’o sentidu kondolénsia ba Papa Francisco nia mate iha Vatikanu ne’ebé umanidade tomak lakon Amu Papa ne’ebé impaktu kle’an liu iha istória mundu nian, tanba Papa Fransisco hanesan Papa ida-ne’ebé hakuak ema mukit sira no ema kbiit laek sira.
“Papa Francisco nia mensajen ikus mai ha’u molok nia foti ain husi Timor-Leste ba Roma, nia hatete mai ha’u dehan; tau matan didi’ak ba povu doben Timor-Leste ida-ne’e,” PR Horta hateten.
Biografia Papa Francisco
Papa Francisco ho naran loloos Jorge Mario Bergoglio moris iha Argentina, Buenos Aires, 17 Dezembru 1936. Nia inan-aman naran Mario Jose Bergoglio husi Italia (1908-1959) no Regina Maria Sivori husi Italia (1911-1981).

Sua santidade hala’o nia estudu iha Kolejiuo Maximo De San Jose (Argentina), estuda Filozofia no Teologia iha San Minguel (Argentina), Institutu Teologia no Filozofia Milltown (Irlandia) no hala’o estudu ba mestradu Filozofia no Teologia iha Alemaña.
Nia simu Ordenasaun Saserdotal iha loron 17 Dezembru 1969, simu Ordenasaun Episkopál iha 27 Junhu 1992. Nia simu kna’ar hanesan Kardeál iha, 21 Fevereiru 2001 husi Papa João Paulo II iha Argentina.
Nia nu’udar Bispu dahuluk husi Roma sai membru ida husi Sosiedade Jesus nian (Jezuita sira), Papa dahuluk husi Amérika, Hemisfériu Súl no dahuluk ne’ebé moris ka boot iha Europa nia li’ur dezde Papa Gregório III iha sékulu VIII.
Notísia Relevante: Kaleidoskópiu 2024: Papa Francicsco; “Ha’u-nia laran monu loos ba Timor-Leste!”
TATOLI