DILI, (TATOLI) – Prezidente Board Ra’es Hadomi Timor Oan (RHTO), Celso da Fonseca, hatete defisiénsia ne’e asuntu direitu umanu, ema ho defisiénsia iha direitu atu goza sira-nia vida, maibé realidade sira esklui iha sosiedade nia leet tanba de’it iha razaun balun.
“Sira esklui iha sosiedade nia leet tanba de’it balun iha razaun laiha orsamentu, laiha koñesimentu, maibé sira iha direitu absoluta atu goza sira-nia vida”, Celso katak iha ámbitu enkontru anuál RHTO nian ba dahituk nomós selebra tinan 12 ezisténsia organizaun naun governamentál (ONG) ne’e iha salaun João Paulo Komoro, ohin.
Nia dehan durante ne’e RHTO hala’o serbisu iha terrenu ba defisiénsia iha territóriu tomak ne’ebé iha kada munisípiu iha membru feto ho mane ida ne’ebé maka serbisu hamutuk ho komunidade hodi suporta programa ne’ebé iha ligasaun ba edukasaun, bee no saneamentu, saúde no advokasia sira.
“Tinan 12 ona ami serbisu maka’as ba área ida ne’e, maibé sei kontinua serbisu nafatin tanba ita presiza oinsá atu hamoris konsiénsia komunidade, lider lokál nomós nasionál sira ne’ebé durante ne’e ladún fó importánsia ba asuntu ne’e”, katak.
Nia hatutan defisiénsia sai asuntu ne’ebé marjinalizadu tanba ema barak maka ladún toma konta ba ida ne’e.
“Bainhira ami halo advokasia ema barak dehan defisiénsia ne’e ema sira ne’ebé tanba malisan ou karik sira-nia hahalok sira sai defisiente, maibé ida ne’e la’ós hanesan ne’e tanba ita ko’alia kona-ba asuntu direitu umanu ema hotu iha direitu tantu ema ho defisiénsia no la’ós sira-sira nia hakarak atu sai defisiénsia, maibé ida ne’e tanba iha buat balun ne’ebé halo sira sai defisiénsia no Estadu iha direitu atu garante sira-nia direitu”.
Tanba ne’e atu labele husik ema ida iha kotuk maka RHTO nia mehi liuliu ba ema ho defisiénsia sira sei goza sira-nia vida hanesan mós ema normál.
“Ita haree númeru estatístika nasionál rihun 38 hanesan ne’e hatudu katak ema (defisiénsia) barak no sira ne’e sei esklui nafatin tanba ne’e maka ami-nia esperansa, vizaun tinan hirak oin mai Governu no entidade hotu serbisu hamutuk atu suporta ita-nia programa oinsá ema ho defisiénsia sira bele hamutuk iha sosiedade inkluziva”.
Celso haktuir asuntu defisiénsia hanesan asuntu ne’ebé foun no presiza konvense Governu no parseiru sira no dalabarak parseiru internasionál sira suporta RHTO, mas partisipasaun husi Govenu mínima liu no sai dezafiu ba sira.
“Tanba ami tenke konvense sira, maibé ita hatene asuntu defisiénsia la’ós ONG (RHTO) nian de’it, ema defisiénsia nian de’it, maibé asuntu nasionál no presiza kolaborasaun di’ak ho entidade sira hotu liuliu Governu”.
Prezidnete ne’e relata durante ne’e RHTO hetan suporta maka’as husi embaixada Austrália liuhusi PHD (Partnership for Human Development), maibé Governu liuhusi Ministériu Solidariedade Sosiál no Inkluzaun iha mós fundu ki’ik ida ba sira.
Reprezentante embaixada Austrália, Erin Aleeson, dehan dezenvolvimentu defisiénsia inkluziva hanesan prioridade ida ba Governu Austrália. Iha Timor-Leste no nasaun sira seluk ema ho defisiénsia tenke hetan benefísiu hotu husi sira-nia programa dezenvolvimentu.
“Governu Austrália sente orgullu fó suporta ba RHTO iha asuntu defisiénsia hodi hasa’e advokasia no serbisu. Hanesan ita hatene sei iha serbisu barak atu kontinua serbisu hamutuk hodi garante katak ema ho defisiénsia sira bele goza sira-nia direitu”.
Madalena da Costa, membru RHTO, hatete maluk defisiénsia barak mak moe no lakohi hatudu an iha públiku.
“Hanesan mós ha’u lakohi hatudu iha públiku to’o bainhira ha’u envolve an iha organizasaun ema ho defisiénsia enkoraja barak liu husi ha’u-nia kolega sira katak ita iha direitu hanesan. Ha’u hakarak dehan ba maluk sira labele moe no ta’uk tanba Maromak fó mai ita hanesan ne’e, ita hotu iha direitu hanesan”.
RHTO nu’udar organizasaun lokál ida iha Timor-Leste ne’ebé serbisu ba ema ho defisiénsia atu hadi’a sira-nia asesu ba edukasaun reabilitasaun, bee no saneamentu, meiu subsisténsia, no atu aumenta sira-nia partisipsaun iha komunidade nomós halo sensibilizasaun no advokasia iha nivel nasionál no lokál.
Jornalista: Maria Auxiliadora
Editora: Rita Almeida