DILI, 27 fevereiru 2024 (TATOLI) – Besik tinan rua ona Timor-Leste la realiza nia liga rai laran (Liga Futeból Timor-Leste) fó implikasaun negativu ba jogadór sira atu dezenvolve talentu nu’udar futebolista.
La’os implika de’it ba talentu jogadór maibé implika mós ekonomia jogadór sira nian. Durante ezistênsia liga iha tinan 2015-2019, konsege fó servisu ba jogadór talentozu atus resin ne’ebé kompete iha liga primeira divizaun no segunda divizaun.
Hosi liga ne’ebé la’o konsege hasa’e prestasaun jogadór sira nian hodi reprezenta Timor-Leste hanesan selesaun nasionál ba joga iha diaspora hodi hamorin Timor-Leste nia naran iha mundu futeból.
Hosi ezisténsia liga mak jogadór barak hetan osan rasik hodi sustenta nesesidade familia. La’os ne’e de’it iha jogadór balun konsege iha prestasaun brillante to’o hetan konfiansa hosi klube internasionál hodi ba joga iha liga Indonézia, Macau, Kamboja Brunei Darusalam no seluk tan.
Maibé hahú tinan 2020 mai to’o ohin loron hetok aat liu ba futeból tanba laiha liga ne’ebé la’o ho durasaun fulan neen ba to’o tinan ida hamonu tebes talentu jogadór sira nian.
Treinadór Klube Benfica Macau Francisco Araujo, hatete, Timor-Leste nia futeból tama iha problema kontribui ba hamonu jogadór sira nia paixaun nu’udar futebolista di’ak.
“Ita nia liga rai laran la la’o implika tebes ba kestaun prestasaun no ekonomia jogadór sira nian, jogadór sira la hala’o atividade joga sira nia fiziku problema, sira nia prestasaun tun halo sira la foku ba oinsâ joga no sira hala’o fali atividade seluk ne’e iha mundu futeból situasaun ida ne’ebé problema,” treinadór Francisco katak ba Agência TATOLI iha kampo Federasaun Futeból Timor-Leste (FFTL) Dili, tersa ne’e.
Tuir nia, jogadór barak mak dadaun ne’e buka dalan ba servisu iha Reinu Unidu, Austrália, Korea Súl tanba kestaun ekonomia ne’ebé hamate ona votade nu’udar futebolista.
“Jogadór barak ba servisu ona iha rai liur, tanba kestaun ekonomia, sira ba servisu ona sira nia talentu ba futeból laiha ona, ita haree sira nia idade ne’e sei merese joga, maibé situasaun mak nune’e ita labele halo buat ida,” nia tenik.
Jogadór barak mak haluha ona kampo futeból tanba degradasaun mentál, fiziku no seluk tan.
“Ita haree jogadór sira uitoan mak sei iha paixaun joga iha tornamentu sira hanesan Xanana Cup, Naval Cup, maibé ba jogadór profesionál la naton ba sira, sira presiza liga ne’ebé ho tempu naruk,” nia friza.
Eis treinadór Atletico Ultramar ne’e, hatutan bainhira liga iha fali sei presiza tempu naruk atu rekoopera jogadór sira nia prestasaun hodi hetan fali intensidade no ritmu jogu atu sai jogadór di’ak atu reforsa selesaun nasionál.
Tanba ne’e nia husu ba Governu ho FFTL atu tau atensaun sériu hodi rezolve futeból iha Timor-Leste. Bainhira la rezolve Timor-Leste nia futeból sempre sei labele kompete ho nasaun sira iha ASEAN.
“Ne’e mak ita la rezolve ita hamrik atu duni tuir ema nasaun seluk sira iha ASEAN sira liu dook ona hosi ita. Ita nia tarjetu atu duni mak Kamboja, Brunei, Laos maibé agora ema hakat dook los ona hosi ita, rangking Federation International Football Federation (FIFA) ita Timor-Leste nian mak ki’ik liu. Ita tenke tau atensaun ba ida ne’e,” katak.
Implika mós ba treinadór
Francisco salienta tan, liga la la’o fó mós impaktu ba treinadór ne’ebé hasai ona sira nia lisensa ba sertifikadu treinadór nian.
“Ita haree treinadór barak tebes maibé sira agora abandona de’it, liga iha sira foin bele kaer klube agora liga laiha sira bele lakon sira nia kareira nu’udar treinadór,” nia dehan.
Tuit dadus ne’ebé Agência TATOLI asesu katak treinadór iha Timor-Leste ba futeból ema kuaze besik 100.
Iha sorin seluk Agência TATOLI entrevista mós ho jogadór selesaun nasionál ne’ebé nu’udar mós avansadu prinsipál iha klube Karketu Dili FC, Gelvanio Marçal (Baty10), mós sente triste tanba futeból dadaun ne’e la másimu hanesan uluk.
“La iha Liga futeból fó impaktu bo’ot ba ami, hanesan jogadór ha’u triste tanba ami iha tanllentu maibé atu hatudu ami nia talentu iha ne’ebé so iha kompetisaun mak ami bele hatudu no hadia ami nia prestasaun nu’udar jogadór,” Baty hatete.
Nia dehan, selesaun nasionál nia prestasaun la di’ak mós tanba laiha kompetisaun ou liga ne’ebé ho tempu naruk.
“Liga laiha ne’e mós fó impaktu ba jogadór selesaun nasionál. Ita lebele besik ona jogu internasionál mak foin kria kompetisaun atu bele hetan jogadór atu halo selesaun ne’e difisil,” nia katak.
Ho situasaun ne’e, nia dehan fó biban ba jogadór sira barak halai ba rai li’ur hodi buka servisu atu hadi’a nesesidade familia.
“Impaktu ba ami ne’ebé hanesan futebolista hanesan lakon vontade atu tebe bola. Ami hanoin atu ba rai liur buka moris,” relata.
Triste liu tan mak bainhira haree Estádiu Munisipál Dili duut komesa boot no kampublaran mamuk laiha ema halimar bola iha laran.
“Ami liu iha Estádiu haree dut mak boot, manulin mak semo ba mai iha kampo laran, sente triste los, Governu ho FFTL tenke tau atensaun ba ida ne’e,” nia afirma.
Dadaun ne’e Baty kontinua halo treinamentu mesak hodi mantein nia performa nu’udar jogadór maibé la másimu tanba liga rai laran laiha.
Lian hosi bolamania
Iha sorin seluk haree na’in futeból ne’ebé sempre akompaña liga Timor-Leste nian durante ezisténsia,Zito Alberto sente triste tanba liga paradu besik tinan tolu ona.
“Ha’u ema ida ne’ebé sempre akompaña liga, maibé agora liga laiha ita sente dili ne’e la rame liu. Iha Estádiu kada loraik nunka rame hanesan uluk. Ami husu ba Governu no FFTL se bele kria nafatin liga ne’e ba atu ami bolamania sira bele ba akompaña,” nia husu.
Tanba tuir nia futeból hanesan desportu ida ne’ebé halibur ema hotu, hametin unidade ba malu hamenu konflitu ba malu.
“Ita bele dehan futeból ne’e modalidade ida ne’ebé bergensi iha mundu. Ita nia jogadór timoroan sira nia prestasaun sei tun makas bainhira jogu laiha, uluk liga iha mós ita ba joga sempre sofre iha rai liur sa tan agora jogu laiha ne’e, ne’e ita ba joga bele simu golu to’o baruk,” nia revela.
Sorin seluk Carlos Mendonsa hanesan aileba ne’ebé sempre fan nia ai-fuan iha Estádiu Munisipál Dili sente triste bainhira laiha jogu.
“Durante ne’e ha’u sempre fan ai-fuan iha Estádiu bainhira joga iha, maibé agora joga laiha rai mamuk ha’u sente triste, jogu iha ha’u bele fa’an sasan iha ne’e, ha’u mós nonton halo ita kontente,” nia relata.
Nia dehan, bainhira jogu la’o kada loron iha Estádiu bele hetan rendimentu ne’ebé makas, maibé agora lori la’o de’it iha sidade laran dalaruma ema hola no dala balun ema la hola.
“Jogu la’o ne’e ema hola ha’u nia sasan barak, ne’e aileba rua bele hotu, hau biasa fan, hudi tasak, sabraka, forai sona. Ha’u kuandu kontente avo Nana mai ne’e ha’u sempre ba besik nia, ha’u hatene nia sei sosa hotu fahe ba ema ne’ebé mai haree bola no jogadór sira,” nia konklui.
Klube sira ne’ebé durante ne’e kompete iha liga futeból
Klube futeból ne’ebé durante ne’e hamahan aan iha Liga Futeból Timor-Leste (LFTL) hamutuk 20 kompostu hosi primeira divizaun no segunda divizaun.
Klube primeira divizaun mak hanesan, Karketu Dili FC, AD SLB, Assalam, Atletico Ultramar, DIT FC, Emaanuel FC no Academica FC, Portu Taibesi FC no AS Ponta Leste.
Segunda divizaun mak hanesan, Zebra FC, Boavista Klube Timor, Lica-Lica Lemorai FC, Kablaki FC, Aitana FC, FIEL FC, AS Marca FC no Nagardjo FC.
Liga la la’o to’o ohin loron
Hahú tinan 2020-2024 LFTL la la’o efetivu tanba Prezidente LFTL, Nilton Gusmão rezigna-aan hosi kargu Prezidente liga, Vise Prezidente,Zermano hakotu ona peregrinasaun iha mundu ne’e susar ba estrutura liga atu foti desizaun realiza jogu.
Impaktu seluk mós prezidente FFTL Francisco Jerónimo rejigna-aan hosi kargu Prezidente iha tinan 2023 no kongresu FFTL mós suspende fó mós impaktu ba liga rai laran.
Iha tinan 2022 liga konsege realiza la másimu tanba Governu ho FFTL hasoru problema finanseiru ne’ebé la sufisiente.
Maske, Governu liuhosi Sekretáriu Estadu Juventude no Desportu (SEJD) aloka ona orsamentu $200,000, hosi Federasaun FutebóI Timor Leste (FFTL) $200,000 no LFTL mós iha fundu purvolta rihun $140, maibé la sufisente nafatin hodi bele realiza Liga futeból Timorense ne’e.
Orsamentu la sufisente, tanba klube iha primeira divizaun hakarak subsídiu ba taxa liga timorense ho montante $40.000 no segundu divizaun hakarak $20.000, nune’e presiza tan orsamentu ho montante purvolta $500.000 atu realiza liga ne’e.
Molok ne’e, LFTL, loke ona janela transferénsia ba klube 19 ne’ebé hamahan-an iha LFTL hodi halo rejistu ba jogadór, nune’e bele partisipa iha liga époka ne’e tuir kritéria no oráriu Asian Football Confederation (AFC).
LFTL husu ba klube hotu atu hakbesik-an baedifisiu LFTL hodi rejista naran jogadór sira nune’e bele kompete iha liga tinan 2022 nian.
Jogu konsege halao duni maibé fulan rua resin de’it no la másimu ba jogadór sira hodi espresa sira nia talentu.
Jogadór timoroan nafatin hetan oportunidade joga iha estranjeiru
Maske liga rai laran la la’o maibé iha jogadór uitoan ne’ebé nunka lakon sira nia esperansa kontinua hatudu prestasaun hodi joga iha liga internasionál hanesan nasaun Kamboja, Indonézia no Brunei Darusalam.
Jogadór ne’ebé joga iha liga Indonézia nian mak hanesan Paulo Gally Freitas no João Pedro.
Enkuantu iha liga Kamboja nian mak Mouzinho Barreto de Lima, Jhon Frith, Aresi no Arama guarda rede inklui treinadór guarda rede Julioão Monteiro.
Jogadór ne’ebé joga iha liga Brunei Darusalam mak Elias Mesquita.
Jornalista: Hortencio Sanchez
Editór : Florencio Miranda Ximenes
