DILI, 08 juñu 2020 (TATOLI) – Sosiedade Sivíl, Fórum Organizasaun Naun Govermentál Timor-Leste (FONGTIL) sujere bainhira atu forma estutura Governu atuál presiza promove boa governasaun no méritu atu fó atendimentu ba sidadaun ho efisiésia no efikásia.
Diretór Ezekutivu FONGTIL, Daniel Santos do Carmo, konsidera estrutura Governu atuál ne’ebé forma husi Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak hatudu membru Governu barak liu no sei fó implikasaun ba dezempeñu governasaun nian.
“Ita presiza promove boa governasaun no presiza duni promove sidadaun sira ne’ebé assume kna’ar nu’udar membru Governu bazeia ba méritu no livre husi krime saida de’it,” tenik Diretór ne’e ne’e liuhosi konferénsia imprensa iha Edifísiu FONGTIL, Caicoli, segunda ne’e.
Tuir Lei Orgánika foun, membru Governu iha estrutura foun iha na’in-40, tanba ne’e tuir nia sei hatodan Orsamentu Jerál Estadu hodi aloka ba despeza operasionál hodi finansia kamada estrutura Governu tomak no sei prejudika tebes sustentabilidade Fundu Petrolíferu iha futuru.
“Hanesan ita hotu hatene iha fulan tolu ikus durante períodu pandemia COVID-19 afeta tebes ba investimentu iha Fundu Petroliferu ne’ebé lakon kuaze biliaun $1,8,” nia akresenta.
Tuir nia, kondisaun retornu negativu no levantamentu estraordináriu hodi responde ba surtu COVID-19 inklui reserva mina iha kampu Bayu-Undan ne’ebé sei maran iha tempu badak, sei hamenus rendimentu Fundu Petrolíferu.
Kona-ba méritu, nia dehan presiza haree membru Governu ne’ebé relevante ho área ne’ebé nia asume hodi hala’o servisu ho di’ak no atende nesesidade sidadaun nian.
“Nune’e bele fó atendimentu públiku ida tuir povu nia hakarak. Ita tenke tau ema sira ho méritu atubele iha kapasidade tuir área ne’ebé asume atu halo polítika, estratejia no planu fó atendimentu ho di’ak,” nia subliña.
Ho nune’e, husi FONGTIL nia pontu vista katak, ukun-na’in sira presiza haree no tetu didi’ak asuntu finansiamentu tanba ho formulasaun estrutura Governu ne’ebé boot seidauk bele garantia atendementu servisu públiku la’o ho efetivu no efikasia.
FONGTIL nu’udar organizasaun sosiedade sivíl preokupa tanba tendénsia halo boot esturtura Governu akontese bebeik iha kada governasaun maibé Governu kontinua la efetivu no la efisiensia.
Sosiedade sivíl nota, realidade ho monitorizasaun impaktu COVID-19 nian hatudu katak membru Governo sira la halo sira nia funsaun ho di’ak no kontribui ba efetividade governasaun.
“Dezafiu la’ós menus membru Governu maibé oinsá makina Estadu no funsionáriu sira hotu bele dezempeña sira nia papél ho máximu no atende duni nesesidade públiku nian. Governu efikasia no efisiénsia atu estabelse plataforma Governu presiza haree ba programa atubele fó benefísiu ba sidadaun sira,’ Daniel salienta.
Biban ne’e, FONGTIL husu ba Prezidente Repúblika no Governu atu konsidera katak tendénsia aumenta númeru Governu iha kada governasaun la’ós solusaun ba hadi’ak atendementu públiku maibé atu satisfas de’it nesesidade polítika.
“Presiza hadi’ak maneira ukun hanesan ne’e, tanba aumenta númeru membru Governu signifika aumenta rekursu ka aumenta orsamentu estadu. Polítika poupansa laiha no hamenus bebeik orsamentu Fundu Petrolífera hodi benefisia de’it interse polítiku no podér nian,” nia sujere.
Antes ne’e, Xefe Governu hateten kompozisaun ba Governu atuál atu kompleta de’it fatin mamuk no la aumenta ministériu foun.
“Ha’u hanoin prenxe de’it vaga sira ne’ebé mak uluk mamuk. Tanba ne’e, la aumenta tan no la inventa tab fatin,” dehan Xefe Governu hafoin hala’o enkontru semanál ho prezidente Repúbika, Francisco Guterres ‘Lú Olo, iha Palásiu Prezidensiál, foin lalais ne’e.
Jornalista: Florêncio Miranda Ximenes
Editora: Julia Chatarina