OÉ-CUSSE, 25 agostu 2022 (TATOLI) – Vise-Primeiru Ministru, Planu no Ordenamentu (MPO), José Maria dos Reis, informa, Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste, (K-RDTL) prevista iha artigu 5, refere Oé-Cusse sai Zona Espesiál Ekonómia Sosiál Merkadu (ZEESM) iha Rejiaun Administrativa Espesiál Oé-Cusse Ambeno (RAEOA) nu’udar laboratóriu ida sai polítika nasionál iha futuru ba dezenvolvimentu Timor-Leste.
Haktuir iha Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste, artigu 5 Dezentralizasaun no artigu 71 Organizasaun Administrativa.
Nune’e atu implementa artigu sira Konstituisaun ne’ebé mensiona iha leten, Governu no Estadu aprova tiha ona Lei númeru 3/2014, loron 18 fulan-juñu, nomoos hetan promulgasaun hosi Prezidente Repúblika kona-bá hamosu Rejiaun Administrativa Espesiál ba Oé-Cusse Ambeno (RAEOA) no estabelese Zona Espesiál Ekonómia Sosiál Merkadu (ZEESM).
Atu implementa Lei refere, Governu no Estadu hili ka hatudu no fó pose ba Mari Alkatiri, hanesan Prezidente ba RAEOA no ZEESM dahuluk, nomoos iha tempu hanesan, Governu Sentrál halo transferénsia podér no devolusaun kompeténsia atu lidera no dezenvolve rejiaun no Zona refere, hosi parte fíziku hodi habelar kualidade vida moris no bein-estar komunidade Oé-Cusse Ambeno.
Nune’e dezde kriasaun lei ne’e, Governu Sentrál hahú aloka Orsamentu Jerál Estadu (OJE) dahuluk ho montante hamutuk millaun $600-resin, no konsege ezekuta ona millaun $400-resin, hodi konstrui grande mega projetu sira, liuliu ba setór infraestrutura sira, hanesan aeroportu internasionál Rota do Sândalo, ponte Noefefan, estrada pakote I no pakote II no nesesidade seluk.
Intensaun ne’e, Governu Timor-Leste hakarak atu hasai povu Oé-Cusse hosi kiak no mukit tanba Oé-Cusse hanesan rai enklave molok sai rejiaun espesiál, ne’ebé hahú hanesan distritu ida-ne’ebé kiak no izoladu liu, atu asesu ba kapitál nasaun nian, Dili.
Nune’e Vise-Primeiru no Ministru Planu no Ordenamentu, José Maria dos Reis, informa, Oé-Cusse Ambeno, nu’udar laboratóriu ida, iha futuru bele sai programa polítika dezenvolvimentu nasionál ba Estadu Timor-Leste.
“Ha’u atu refere de’it ba ita-nia Konstituisaun RDTL konsagra rejime administrativu espesiál Oé-Cusse Ambeno no Atauro, RAEOA iha importansia ida bo’ot tebes ba dezenvolvimentu nasionál Timor-Leste, ZEESM nu’udar laboratóriu ida, iha futuru sei sai ba polítika nasionál la’ós de’it iha Oé-Cusse, maibé polítika nasionál,” José Maria dos Reis, ko’alia iha ámbitu konsulta públika hodi reajusta PED 2011-2030 iha otél Ambeno Oé-Cusse, kinta ne’e.
Tan ne’e, Visaun Zona Espesiál Espesiál Sosiál no Merkadu, ne’ebé maka dezenvolve hosi eis Primeiru Ministru no Primeiru Prezidente Autoridade RAEOA-ZEESM, Mari Alkatiri, ne’ebé mak dezenvolve ZEESM ho karaterístika, bele proporsiona dezenvolvimentu ida-ne’ebé maka aseleradu, ekilitáriu no justu.
“Ne’e sei sai laboratóriu, esperiénsia no teste ida iha Oé-Cusse ho dezenvolvimentu ZEESM ne’e rasik,” nia akresenta.
“Dezenvolvimentu iha RAEOA importante tebes hodi hetana benefísiu atu promove dezenvolvimentu ekonómiku ida iha ita-nia rain, nune’e mós evita izolamentu rejionál ho dezenvolvimentu enklave ida-ne’e, bele no tenke sai nu’udar pontu referénsia ida iha nível nasionál no rejionál,” nia afirma.
Tán ne’e maka ZEESM Timor-Leste, liuhosi RAEOA bele kontribui maka’as ba dezenvolvimentu ekonómiku ida, auto sustentável no liuhosi rejime espesiál aduáneiru, sei bele atrai investimentu nasionál nomoos investimentu estranjeira produtiva, hodi loke dalan ba transformasaun industriál produtu naturál sira-nian.
Nune’e mós promove dezenvolvimentu rejionál no lori benefísiu ekonómika ein-jerál ba kresimentu no komérsiu harii kampu traballu no reseita sira seluk.
Nune’e, Governante ne’e apela ba povu Oé-Cusse atu servisu hamutuk ho Prezidente autoridade RAEOA ne’ebé reprezenta Governu sentrál hodi dezenvolve Oé-Cusse atu sai hosi izolamentu iha rejiaun enklave ne’e.
Purtantu, RAEOA-ZEESM TL mosu hanesan instrumentu ba jestaun ekonomia atu atinje kresimentu dezenvolvimentu iha Timor-Leste, ne’ebé adota hosi Lei númeru 3/2014, 18 juñu, aprova hosi reprezentante povu iha Parlamentu Nasionál (PN).
Entretantu, iha mandatu dahuluk ba Prezidente Autoridade RAEOA, lidera hosi Mari Alkatiri, mandatu daruak lidera hosi José Luis Guteres no daudaun ne’e lidera hosi Oé-Cusse oan, Arsénio Paixão Bano.
Notísia relevante: MPO tau importánsia ba ordenamentu territoriál hodi garante dezenvolvimentu sustentável
Jornalista: Abílio Elo Nini
Editór: Evaristo Soares Martins