DILI, 14 Abríl 2025 (TATOLI) – Diretór Servisu Apoiu Diagnóstiku no Terapéutiku iha Ospitál Nasionál Guidu-Valadares, Vidal de Jesus Lopes, ohin halo klarifikasaun ba públiku kona-ba pasiente Januáriu Marçal, ne’ebé hakotu iis iha sala sirurjia emerjénsia HNGV, Bidau Tokobaru, Kristu Rei, Dili horikalan (13/04/2025).
Tuirmai, deklarasaun kumpleta Diretór Vidal de Jesus Lopes perante jornalista sira iha HNGV, Bidaun Tokobaru, Dili, ohin:
Loos duni ami rekoñese akontesimentu ne’e iha ospitál nasionál, iha sala sirurjia emerjénsia. Ita-nia maluk pasiente ho idade 81 anos, ne’ebé mak baixa (interna) iha ne’ebá kuaze semana ida, ne’ebé deside atu halo intervensaun ba operasaun iha loron ohin (14/04/2025). Maibé, horikalan akontese tanba dehan raan mak sai barak.
Ha’u atu halo esplikasaun uitoan kronolójia ida-ne’e nune’e públiku labele intende sala, in-prinsípiu pesoál saúde hotu-hotu laiha intesaun negativu ba kualker atuasaun, nia intensaun ne’e atu serbi ho domin no ho responsabilidade
Pasiente ne’e afeta moras apsesaun (moras infeksaun ida iha kulit) ne’ebé infeksaun iha nia kotuk no atu halo operasaun para hasai apsesaun ne’e, kauza husi hakotu iis ne’e iha siénsia médika ne’e buat hotu-hotu tenke bazeia ba evidénsia, iha balun ne’ebé ita bele espekta no balun la espekta.
Ami simu ona relatóriu husi parte médiku no enfermeiru sira-ne’ebé servisu iha kalan ne’e, nia kronolojia loloos ne’e oinsá no ami sei kria ekipa independente ida para halo investigasaun klínika auditoria ba akontesimentu ida-ne’e, nune’e ita bele hetan informasaun ne’ebé loloos.
Akontesimentu ne’e tanba, alin estudante mak ba halo atendimentu ba prosesu hasai soru, no fatin soru ne’ebé mak bubu, nune’e hasai tiha fali kabas ho plester ba, maibé ladun metin hodi rezulta raan sai.
Horikalan ami mai haree duni hodi buka hatene tuir akontesimentu ne’e la’o oinsá, raan ne’e sai duni maibé la’ós sai husi ninia isin ne’e hotu kedas, nune’e pasiente sente traumátiku no iha situasaun ne’e la konsege salva.
Tuir persepsaun katak kauza husi raan sai ne’e maka, halo pasiente ne’e iis kotu. Maibé ne’e depois ami haree, análiza katak, montante husi raan ne’e rasik, kuandu ita kalkula ba indisus the shock ne’e seidauk tama. Maibé tanba ita-nia pasiente ne’e hetan duni iha ninia purvolta 81 anos, husi kauza off death ne’e nia bele silent heart attack, bele akontese iha faktores risku diabetes no faktór idade nian.
Loos duni ne’e ami rekoñese katak, fallansu husi ami tanba husi senior (pesoál saúde) sira la halo monitorizasaun ho di’ak. Ida-ne’e ba oin ami sei hadi’a, tanba estudante sira hakarak ka lakohi hanesan jerasaun ema profisionál saúde sira, ita tenke treinu sira.
Ita bele dehan ospitál ne’e kuazé ema hotu-hotu mai halo klínika attachment husi departamentu saúde iha ne’e. Maibé, ami rekoñese duni katak, kualker atuasaun husi estajiadu sira, seniór (pesoál saúde) sira ba oin tenke monitoriza atu evita akontesimentu sira in-nesesáriu modelu hanesan ne’e.
Mas infelizmente momentu ne’e tanba buat ida ita iha prátika klínika ne’e ita bele dehan menus risku. Atu ba monitoriza de’it ne’e estajiadu sira bele ba hasai. Maibé, infelizmente momentu ne’e koinsidénsia ho pasiente lansung traumátiku, entaun persepsaun ne’e ladun di’ak ba estudante sira mós.
Enkuantu, papél hanesan kona-ba estajiáriu sira ami tenke rekoñese duni katak atendimentu balun hanesan simples; monitoriza, siénsia vital (temperatura, tensaun, hasai kánula), estajiadu sira bele bá hasai.
Informasaun kona-ba karreta funeráriu ne’e, parte saúde prepara duni no atu tula mate-isin, lori ba uma maibé família mak rejeita hodi dudu rasik mate-isin ho kama.
Informa mós ba família sira, mós tenke koopera ho pesoál saúde, presiza aviza ba iha enfermeiru karik buat ruma hanesan raan sai no kanula la metin, aviza lalais para mai hadi’a fali. Tuir loloos ida-ne’e akontese maibé infelizmente ne’e la akontese.
Tanba família nia papél ida mós kontribui kooperasaun saúde, buat soru latun informa, no kanula plester lametin, informa para pesoál saúde halo kedas atuasaun, liuliu iha situasaun hanesan ne’e mak hamosu ideia ladi’ak ba públiku hodi halo persepsaun ladi’ak ba atendimentu.
Entretantu, Matebian Januário Marçal orijen husi Munisipiu Baukau no hela iha Bidau Toko-Baru, Postu Administrativu Kristu Rei, Munisipiu Dili.
Tuir informasaun ekipa pesoál saúde, HNGV sei halo enkontru intensivu ho departamentu kompostu husi xefe departamentu, xefe unidade, ekipa líder husi kada sala turnu (shift) no edukadór sira, atu haree didi’ak alin estajiadu sira para evita problema sira hanesan ne’e iha futuru oin mai.
Jornalista: Alexandra da Costa
Editór: Rafael Ximenes de A. Belo
