DILI (TATOLI)—Bankada Opozisaun Parlamentu Nasionál, Aliansa Maioria Parlamentár (AMP) esplika katak inisiativa destituisaun ne’ebé AMP hatama hasoru Prezidente Parlamentu Nasionál (PPN) tanba AMP observa PPN la imparsiál atu halo tuir saida mak rejimentu Parlamentu Nasionál (RPN) hatete.
Tuir komunikadu imprensa ne’ebé mak dirije ba Tatoli, 13 Dezembru 2017, esplika katak Aliansa Maioria Parlamentár (AMP) hakarak esplika sequencia violasaun ka Irregularidade kona-bá inkomprimentu Rejimentu Parlamentu Nasionál (RPN) ne’ebé Prezidente Parlamentu Nasionál Dr. Aniceto Longinhos Lopes Guterres komete no ikus mai hodi Deputadu na’in 12 hato’o sira nia Proposta Destituisaun, konforme art. 16-B.no 2 nu’udar acto ida regimentais ne’ebé nu’udar prosesu ka prosedimentu ne’ebé normal.
Acto ida ne’e deputados sira hato’o tanba tuir Requerentes nia observasaun, katak Prezidente Parlamentu Nasionál jere órgaun soberania ida ne la iha ona imparsialidade e la onestu tuir Rejimentu nu’udar regra ne’ebé gia funsionamentu Parlamentu nu’udar Órgaun Soberanu.
Deputadu Bloku Aliansa Maioria Parlamentár laiha intensaun atu defame ka hatún Onra Dr. Aniceto Longinhos Lopes Guterres nia dignidade pesoál maibé AMP halo asaun hasoru Prezidente Parlamentu tanba la halo tuir kompeténsia ne’ebé RPN atribui ba Prezidente Parlamentu Nasionál hodi jere Instituisaun nee, maibé nia uza sala hodi halo abuzu podér ho Kontra Regulamentu Internu Parlamentu Nasionál nian.
Tanba ida ne’e AMP hakarak fó sai ba públiku, liu-liu ba povu doben Timor Leste tomak, atu bele hatene hahalok abuso de Podér ne’ebé PPN halo hanesan Tuir mai nee: • Prezidente Parlamentu Nasionál hahú Baixa Admisaun Orsamentu Rektifikativu ho Karakter Urjente husi VII Governu ba Komisaun Finansas Publicas iha loron 10/11/2017 sem Informa ba Lider das Bankada tuir pratika normal iha parlamentu.
Iha 10 Novembru iha konvokatoriu ba reuniaun Lideres das Bancadas mak Prezidente Parlamentu Nasionál foin informa ba lideres Bankadas katak sei aguarda nota téknika antes baixa ba Komisaun C.
Relatóriu husi Komisaun C ba pedidu de Urgência, chumba iha Komisaun C. Nune iha konferénsia dos lideres loron 17/11/2017, Prezidente Parlamentu Nasionál informa katak atu lori ba ajendamentu plenária iha loron 20/11/2017.
Iha plenária loron 20/11 iha orden do dia PN reseita atu debate Orsamentu Rektifikativu ho karater urgencia liu husi votasaun.
Iha plenária dia 20 de Novembru mós, Bankada Opozisaun hato’o Deklarasaun Polítika hodi hato’o Mosaun de Sensura ba Governu, relasiona ho Programa de Governu ne’ebé la submete hikas fali iha dia 19 ne’ebé halo fulan ida (loron 30) depois de primeira apresiasaun Parlamentu Nasionál (opozisaun) rejeita tiha programa refere, mosaun sensura nee la’ós aktus foun ida tanba iha períodu Segundu Legislatura PN tinan 2009 PN halo mós mosaun hanesan ba IV Governu Konstitusionál ba asuntu interese nasionál tuir Konstituisaun RDTL no Rejimentu Parlamentu Nasionál haruka. Nune mós iha loron hanesan Bankada Opozisaun hato’o mós rekursu bazeia ba artigu 99.2 relasiona ho PPN nia admisaun e baixa ba Komisaun C. Ba PPL Lei Orsamentu Rektifikativu.
Depois de aprezentasaun karta rua (Mosaun de Sensura no Rekursu) ho karater urjénsia tuir artigu 56º, 13º, 9º no 99º no.2, 3 no 4 Rejimentu Parlamentu Nasionál nian, Prezidente Parlamentu Nasionál admite tiha no anunsia katak sei konvoka Lider Bankada ba loron tuir mai 21 de Novembru atu hare agendamento ba karta rua ne’e, mézmu Bankada proponentes ezije beibeik iha reuniaun dos lideres atu agenda maibé Prezidente Parlamentu Nasionál la konsidera too agora.
Loron 21 Novembru dadeer Prezidente Parlamentu Nasionál bolu Bankada Opozisaun rua CNRT ho PLP atu ko’alia kona ba agendamento Mosaun Sensura no Rekursu, nune’e PPN propoin atu la nesesáriu debate ou agenda Rekursu, ho konta katak iha debate Orsamentu Rektifikativu na jeneralidade maka Bankada Opozisaun vota kontra no automátikamente hela prejudicada Orsamentu Rektifikativu nee. No Prezidente Parlamentu Nacional sei husu atu la presiza konvoka Lider Bankada ba loron refere maibé Bankada CNRT ho PLP propoin atu mantein ho konvokatório ba loraik dia 21.
Iha Lider Bankada loraik dia 21 de Novembru. ho prezensa Ministru Prezidénsia Konsellu Ministros, diskusaun naruk sem efeitu ba agendamento, embora Prezidente Parlamentu Nasionál propoin data tentativa dia 4 de Dezembru ba Recurs, Bankada Opozisaun discorda tanba Rekursu bazeia ba artigu 99 no. (2) (3) (4) atu bele submete ba plenária e votasaun kedas, Prezidente Parlamentu Nasionál mak deklara iha Plenária katak atu konvoka reuniaun lideres bankadas hodi hare ba agendamentu rekerimentu rua nee.
Ba Mosaun de sensura, Prezidente Parlamentu Nasionál propoin data tentativa dia 18 de Dezembru, dala ida tan Bancadas Opozisaun rejeita tanba tempo atu submete programa do Governu ba dala rua maka fulan ida, tuir konstituisaun.
Antes ne’e Prezidente Parlamentu Nasionál (PPN), Aniceto Guterres, iha Segunda (11/12) hatama ona prosesu ba Tribunál distritu Dili (TDD) nu’udar sidadaun no ba Tribunál Rekursu (TR) nu’udar Prezidente Parlamentu Nasionál hodi buka justisa ba akuzasaun hirak ne’ebé opozisaun AMP halo hasoru nia hodi hatún hosi kargu PPN.
Prosesu ne’ebé Prezidente PN ne’e hatama iha TR nia objetivu mak husu ba TR atu halo fiskalizasaun abstratu kona ba rejimentu Parlamentu Nasionál, artigu 15 kona ba destituisaun, enkuantu ba Tribunál Distritu Dili nian, hanesan sidadaun Aniceto Guterres hatama prosesu sivíl ida kona-bá “Providénsia Kautelar” ho efeitu suspentivu hasoru opozisaun Aliansa Maioria Parlamentár (AMP) nia razaun sira atu hatún Aniceto hosi kargu Prezidente Parlamentu Nasionál.
(Ekipa Redasaun)
