DILI, 14 janeiru 2021 (TATOLI)—Portavós Asosiasaun Jornalista Timor Lorosa’e (AJTL), Acacio Pinto, hateten razaun aprezenta karta auto-defeza ba Parlamentu Nasionál tanba petisionáriu na’in-32 iha 2020 kestiona legalidade konferensia AJTL nian.
Notísia Relevante: Jornalista Na’in-31 Hatama Petisaun Ba PPN Tanba Kestiona Legalidade Prosesu Eleisaun
Nia dehan, AJTL mós iha direitu hato’o auto-defeza ba Parlamentu Nasionál, karik parlamentu foti desizaun tenke bazea ba realidade ne’ebé mak iha no bazea ba lei.
Portavós ne’e lakohi ko’alia barak tanba buat hotu-hotu iha karta auto-defeza ne’ebé aprezenta ona ba sekretariadu Parlamentu Nasionál.
Tuir karta auto-defeza ne’ebé Agência TATOLI, asesu iha Parlamentu Nasionál ho títulu “Auto Defeza hosi AJTL ba petisionáriu kona-ba prosesu eleisaun hodi hili reprezentante jornalista ba Conselho de Imprensa (CI).”
Iha karta auto-defeza ne’e fundamenta, prosesu eleisaun AJTL (Asosiasaun Jornalista Timor Lorosa’e) nian tuir lei KOMSOS no estatutu AJTL nian hodi hili nia reprezentante ba Conselho de Imprensa.
Eleisaun ba CI ne’e bazea ba regulamentu númeru 2/2019, kona-ba regulamentu ba hili membru foun ba CI, hodi reprezenta jornalista hosi asosiasaun legál iha Timor-Leste, liuliu AJTL.
AJTL bazea ba nia estatutu nu’udar giaun ida hodi rekonese ninia jornalista sira, estatutu AJTL artigu 10 maka define nia membru.
“Natureza membru AJTL nian nakloke ba invidivu ka grupu jornalista ne’ebé hakonu rekizitu ne’ebé hatuur. Ida-ne’e inklui jornalista, kolumnis, editór, fotografu, operadór kamara, tékniku lian, aprezentadór, peskizadór, kartunis, blogger, layout designer, tantu fulltime no partime, mídia komunitáriu, eskritór independente, no artista gráfiku,” karta auto-defeza ne’ebé aprezenta hosi Acacio Pinto no Averio Ximenes ba Sekretariadu Parlamentu Nasionál ne’e haktuir, kinta ne’e.
Nune’e mós, iha karta defeza ne’e hateten, freelance no sira-ne’ebé serbisu iha mídia mainstreaming ka mídia komunitáriu, tantu sira-ne’ebé serbisu iha mídia imprime, rádiu divuzaun (rádiu no televizaun) no mos mídia online.
Iha karta auto-defeza ne’e esplika, iha estatutu CI ne’ebé aprova ho dekretu-lei númeru 25/2015, iha artigu 17 no 18, prevee Conselho de Imprensa mak iha kompeténsia atu organiza eleisaun ba reprezentante jornalista no órgaun komunikasaun sira tuir nia regulamentu rasik.
AJTL realiza ninia konferénsia iha loron 4 jullu 2020 hodi hili reprezentante jornalista timoroan, Virgílio da Silva Guterres, ho maioria votu 221. Iha ámbitu ida-ne’e, AJTL hala’o nia konferénsia no hetan supervizaun hosi ekipa CI tuir estatutu CI ne’e rasik.
“Iha prinsípiu lei ida katak, Lex posterior derogat legi priori, tuir ierarkia lei ‘regulamentu 2/2019’ no estatutu AJTL nian ne’ebé vigorada iha 1999, labele impede fali regulamentu asosiasaun ne’ebé vigora uluk”, AJTL argumenta iha karta auto-defeza ne’e.
Nune’e mós prinsípiu lei-ne’e mak maske CI iha regulamentu hodi organiza eleisaun hili reprezentante jornalista maibé AJTL mós bele uza nia estatutu hodi define ninia jornalista tuir kategoria atu hili nia reprezentante rasik.
Tuir artigu ne’e ninia interpretasaun hermaneutica, artigu ida-ne’e ho karáter ampla, fó dalan ba membru hotu-hotu ne’ebé AJTL konsideradu hanesan membru, iha direitu de votu tuir estatutu AJTL nian. Nune’e eleisaun ne’ebé AJTL realiza hodi hili nia membru ne’e legál no tuir duni estatutu AJTL nian.
Nune’e mós artigu 11 estatutu AJTL mós define tipu membru 3, individuál, membru asosiasaun no membru onoráriu.
“Iha lei KOMSOS artigu 17 kona-ba inkompatibilidade, reprezentante jornalista ne’ebé hili iha loron 4 fulan-jullu ho votu 221, la ativu iha kualkér atividade partidu polítiku no atividade seluk ne’ebé lei KOMSOS restrinje,” karta auto-defeza ne’e haktuir.
Enkuantu, jornalista sira-ne’ebé mak laiha kartaun profisionál hosi CI maibé vota, ida-ne’e bazea ba konsensu hosi forum ne’ebé liuhosi votu aklamasaun bazea ba norma subsidiáriu tuir regulamentu artigu 11 dekretu-lei hosi lei númeru 2/2019.
“Norma sira-ne’ebé la temi iha regulamentu ida-ne’e, sei deside hosi artigu 8 regulamentu ida-ne’e,” karta AJTL ne’e dehan.
Bazea ba norma subsidiáriu katak asuntu balun ne’ebé mak la prevee iha ka la tuir lei, realidade ruma bele halo konsensu liuhosi forum.
Bazea ba artigu ida-ne’e mak iha momentu votasaun, AJTL konsidera katak maioria membru seidauk hetan karteira profisionál hosi CI mak membru AJTL halo konsensu liuhosi votasaun hodi fó biban ba jornalista sira-ne’ebé seidauk iha karteira profisinál no mos votasaun hodi hili nia reprezentante.
Iha karta auto-defeza hosi AJTL ne’e mensiona, antes halo konferénsia, CI halo konsultasaun ho asosiasaun sira hamutuk ho jornalista kona-ba Lei hili membru CI no tuir ezijénsia hosi asosiasaun atu fó fleksibilidade ba nia membru sira atu hili, só la’ós tenke iha karteira profisionál maibé bele iha kartaun membru asosiasaun.
Ho nune’e iha konsultasaun ne’e mós KI konsidera no halo tuir natureza ida-idak nia asosiasaun, tanba se bazea de’it ba karteira profisionál ema barak iha AJTL no TLPU mak la vota.
Ho razaun ida-ne’e, konsensu, AJTL uza nia estatutu hodi realiza konferénsia hodi hili nia reprezentante ba CI.
Tuir dadus ne’ebé AJTL asesu hosi portál www.concelhodeimprensa.tl, jornalista sira-ne’ebé hetan ona karteira profisionál mak hamutuk 264, maibé CI dada-hikas fali 65 tanba la hala’o ona atividade jornalístika.
Matematikamente jornalista sira-ne’ebé kaer hela karteira profisionál mak 199 no bainhira fahe ba rua, kada asosiasaun nia membru ne’ebé iha karteira profisionál mak 99. Signifika númeru jornalista ne’ebé vota iha AJTL no TLPU barak-liu maka seidauk hetan karteira profisionál hosi CI inklui sira balu ne’ebé asina petisaun ne’e.
Tuir faktu no dadus iha portál www.concelhodeimprensa.tl, ne’ebé AJTL asesu petisionáriu ne’ebé seidauk iha karteira profisionál mak Prezidente TLPU Manuel Pinto, Diretór Tempo Timor José António Belo, Jordão Henrique no seluk tán. Maske nune’e, ho aseitasaun forum nian iha tempu ne’ebá, sira hotu-hotu vota.
AJTL konsidera membru sira-ne’ebé la’ós membru AJTL no la partisipa iha prosesu eleisaun hodi hili reprezentante jornalista ba CI laiha direitu fundamental atu aprezenta petisaun hodi kontesta prosesu eleisaun ne’e rasik tanba eleisaun refere vale ba membru AJTL la’ós ba membru asosiasaun seluk.
Tuir AJTL nia observasaun nota petisionáriu balun naran tama iha lista petisaun ne’e balun hosi Timor-Leste Press Union (TLPU) ne’ebé mak la partisipa iha prosesu eleisaun AJTL nian.
Dekretu-lei númeru 25/2015, iha loron 5 fulan-agostu ne’ebé kria no aprova Konsellu Imprensa ho ninia estatutu iha artigu 17 estatutu konsellu imprensa alinea 8 hatete; Konsellu Imprensa mak iha kompeténsia atu organiza eleisaun ba reprezentante jornalista no órgaun komunikasaun sosiál sira nian tuir regulamentu rasik.
Notísia Relevante: Komisaun A konsidera jornalista na’in-32 ajuda deskobre prosesu eleisaun latuir lei
Jornalista: Evaristo Soares Martins
Editór: Cancio Ximenes
