OÉ-CUSSE, 11 outubru 2021 (TATOLI)—Ernesto Nono ho idade 62 hili dalan fa’an bani-been hodi sustenta nesesidade família nian no trata mós nia-oan to’o graduadu hosi Dili Institute of Technology (DIT).
Ernesto Nono idade 62 ne’e mai hosi aldeia Euna’e, suku Bobokase, sub-rejiaun Pante Makasar, Rejiaun Administrativa Espesiál Oé-Cusse Ambeno (RAEOA).
Maske idade avansadu ona, Ernesto ho espíritu responsabiliza nesesidade família nian iha kualkér tempu. Ernesto tenke husik hela família hosi dadeersan to’o kalan, lori de’it produtu orijinál bani-been fa’an tuiuir estrada ninin, konsege lori nia-oan mane Cristoforus Nono remata estudu iha universidade Dili Institute of Technology (DIT).
“Ha’u fa’an dezde tinan 1993, iha ha’u-nia moris, maneira buka-osan maka fa’an de’it bani-been, ha’u fa’an botir boot ida kona $6.00. Ha’u fa’an to’o Kefa (Timor Tengah Utara). Osan ne’e ha’u fó eskola ba oan sira. Ha’u fa’an to’o ha’u-nia oan mane graduasaun iha DIT,” Ernesto Nono, dala-lia ho Agência TATOLI, bainhira fa’an bani-been iha edifísiu Tribunál, Oé-Cusse nia oin, segunda ne’e.
Nune’e mós Ernesto Nono lori rezultadu osan hosi bani-been ne’e selu mós nia-oan feto no oras ne’e nu’udar manorin na’in iha Euna’e. Ernesto Nono iha oan na’in-11, kompostu hosi feto tolu no mane ualu maibé mane na’in-tolu mate tiha ona, hela de’it na’in-ualu.
Maneira Ernesto Nono uza atu hetan bani-been orijinál ne’e la’os fásil, prosesu naruk tebes, dahuluk buka iha ai-laran tuan sira. Bainhira identifika bani-been iha ai-laran fuik tenke negósia ho kintál na’in,
Iha prosesu negosiasaun ne’e, Ernesto Nono tenke deside fahe pursentu ho kintál na’in hafoin ko’a bani-been ne’e.
“Prosesu primeiru maka lori nú-maran nia kulit, kesi iha ai, mak ita sa’e ba, maibé sa’e ho kalan nakukun, dasa tiha bani sira hotu maka foin ko’a. Bainhira ita ko’a tiha, nune’e fila tiha mai to’o uma, tau hamutuk iha hena ida, maka dulas sai nia been. Nia been ne’e, maka orijinál atu fa’an, la kahur buat ida, ida ne’e orijinál. Kuandu te’in nia midar diferente ho orijinál ne’e. Nia morin ne’e orijinál, tanba bani ne’e kada loron nia buka ai-funan sira hotu, dehan ne’e ai-moruk, entaun ha’u la te’in ida, fa’an orijinál de’it,” Ernesto Nono esplika.
Ernesto Nono iha mós kliente na’in-rua, kompostu hosi kliente ida hosi suku Malelat, sub-rejiaun Pásabe no ida hosi suku Lela-Ufe, sub-rejiaun Nítibe. Kada loron kinta hasoru malu iha merkadu Pune, suku Usitasa’e, sub-rejiaun Oésilo.
Fatin-ne’ebé sai nu’udar rendimentu ba Ernesto Nono la-permanente, ohin bele fa’an iha tribunál nia-oin no bele muda ba fatin seluk, tanba fa’an permanente iha fatin ida sei la hotu.
Ban-been orijinál ne’ebé Ernesto Nono haklilik tenke fa’an tuituir dalan tanba ne’e mak alternativa di’akliu atu hetan rendimentu kada loron. Bani-been ne’e aimoruk, bele uza haan ho ai-farina, fehuk no ai-fuan seluk.
Buka-osan nu’udar responsabilidade aman nian iha família ida. Situasaun ne’e enkoraja Ernesto Nono, tenke hisik-kosar iha dalan-ninin buka osan sustenta família no oan sira.
Bainhira dada-lia ho jornalista Agência TATOLI, Ernesto Nono espera katak moris ne’e tenke buka osan, labele moe, tanba osan iha mak bele halo buat hotu-hotu, importante halo atividade iha fatin barak, liman ne’e taka, labele foti arbiru ema-nia sasán hodi fa’an hetan benefísiu.
“Loron ida ha’u lori botir boot 20, dalaruma hotu, dalaruma hela lima no neen hanesan ne’e, osan ne’ebé ha’u hetan, nia funan balu uza hola sasán sustenta uma laran, balun kontinua hala’o negósiu ne’e. Ami agrikultór tenke iha estratéjia buka osan tanba ita-nia saláriu laiha, tanba ita ema Timor nia kultura, moris ho lia-moris no lia-mate, ne’ebé ita tenke kadi ita-nia kakutak hodi buka osan,” nia espresa.
Iha loja barak, husu Ernesto Nono tau de’it iha sira-nia loja, fa’an hotu mak foti osan, maibé Ernesto Nono lakohi, tanba ladún fó vantajen ba rendimentu.
“Ha’u (Ernesto Nono) hakarak fa’an rasik, la’o ba fatin-fatin, tanba ita tau de’it iha loja ema barak sei lahatene, entaun di’akliu ba fa’an de’it iha fatin públiku”.
Jornalista : Abílio Elo Nini
Editór : Evaristo Soares Martins
