DILI (TATOLI)—Prezidente Parlamentu Nasionál (PPN), Aniceto Guterres, ohin, Segunda (11/12) hatama ona prosesu ba Tribunál distritu Dili (TDD) nu’udar sidadaun no ba Tribunál Rekursu (TR) nu’udar Prezidente Parlamentu Nasionál hodi buka justisa ba akuzasaun hirak ne’ebé opozisaun AMP halo hasoru nia hodi hatún hosi kargu PPN.
Prosesu ne’ebé Prezidente PN ne’e hatama iha TR nia objetivu mak husu ba TR atu halo fiskalizasaun abstratu kona ba rejimentu Parlamentu Nasionál, artigu 15 kona ba destituisaun, enkuantu ba Tribunál Distritu Dili nian, hanesan sidadaun Aniceto Guterres hatama prosesu sivíl ida kona-bá “Providénsia Kautelar” ho efeitu suspentivu hasoru opozisaun Aliansa Maioria Parlamentár (AMP) nia razaun sira atu hatún Aniceto hosi kargu Prezidente Parlamentu Nasionál.
“Nu’udar sidadaun, nune’e mós Prezidente Parlamentu Nasionál, ha’u sei hatán liu hosi dalan justisa nian ba akuzasaun hirak ne’e hotu, no ohin dadeer ha’u hatama ona ha’u nia prosesu iha Tribunál,” Prezidente Parlamentu Nasionál, Aniceto Guterres deklara ba imprensa iha sala konferénsia Parlamentu Nasionál, Segunda (11/12).
Aniceto fó hanoin públiku tomak hatene ona, katak partidu opozisaun AMP ho objetivu firme, mak hadau ukun hosi koligasaun Fretilín-PD ne’ebé forma governu minoritáriu. Tanba ne’e mak hafoin forma tiha Governu, AMP uza dalan oin-oin, atu hamonu sétimu governu konstitusionál hahú kedan halo presaun ba Prezidente da Repúblika, Francisco Guterres Lú Olo, rejeita programa governu, tenta atu blokia Orsamentu retifikativu, halo mosaun sensura hasoru governu, ikus mai hatama destituisaun hasoru Prezidente Parlamentu Nasionál.
“Ha’u hatene loloos, katak ha’u nia destituisaun ne’e tama tiha ona iha ajenda AMP nia hori uluk kedas iha momentu eleisaun ba Prezidente Parlamentu Nasionál, nu’udar parte ida hosi estratéjia atu hatún governu,” Aniceto defende an.
Nia dehan durante fulan tolu ona lidera Parlamentu Nasionál, nia hasoru opozisaun ida ne’ebé abuza liu ninia maioria iha Parlamentu Nasionál, ne’ebé uza dalan hotu-hotu atu atinje sira nia objetivu polítiku hamonu lalais governu, la interese sa kustu mak país ne’e sei selu iha tempu oin mai.
Buat ne’e sala sira (AMP) dehan los, buat ne’ebé ema dehan los, dehan fali sala. La viola rejimentu dehan viola, enkuantu viola rejimentu, sira dehan lae, tuir de’it sira nia interese.
Hanesan Prezidente Parlamentu durante fulan tolu ne’e, Aniceto deklara katak nia halo buat hotu ho konsensia mós, la viola rejimentu, nein kontra pratika normal ruma iha Parlamentu, muito menus viola konstituisaun hanesan Opozisaun sira alega nia iha destituisaun.
Sala mortal, tuir Aniceto mak nia pertense ba partidu ida ne’ebé brani simu netik dezafiu hodi avansa governu minoritáriu (Partidu Fretilín) hodi fó oportunidade ida haboot esperiénsia demokrátiku ba iha nasaun Timor-Leste.
Nu’udar Prezidente PN no segunda figura estadu nian, Aniceto dehan nia devér tomak atu haree ba Rejimentu PN, pratika normal ka presedente iha Parlamentu no kultura vida institusionál estadu, no liu-liu tenke halo mós podérasaun ba intereses nasionál ne’ebé sai kauza, ho nia eventuais kustu polítiku, sosiál, no ekonómiku ba país, bainhira halo desizaun atu halo ajendamentu ba rekursu admisaun proposta lei Orsamentu Retifikativu no mosaun sensura ba governu.
Tuir loloos, maioria opozisaun AMP nian iha de’it razaun únika hatama proposta atu hatún Aniceto hosi Prezidente PN, razaun ne’e mak hakarak halo ajendamentu lalais ba mosaun sensura hasoru governu. La iha razaun seluk, maibé AMP obriga an hodi hatama tan razaun sira seluk atu halo akuzasaun oin-oin hasoru Aniceto Guterres.
“Akuzasaun hirak ne’e la’ós de’it atinje gratuitamente ha’u nia moral, onra no reputasaun, maibé deputadu proponente sira rasik hatudu sira nia intensaun aat, tanba mai ho razaun infantíl, argumenta la ho laran moos, halo konkluzaun irrealista, la bazeia ba faktu,” Aniceto lamenta.
Tanba ida ne’e, maski iha loron 1 Dezembru 2017, loro kraik tuku 5 liu minutu 58, AMP hatama ona proposta atu hatún Aniceto hosi kargu Prezidente PN, maibé nu’udar Prezidente PN ne’ebé eleitu liuhosi dalan demokrátiku iha loron 5 Setembru 2017, Aniceto sei nafatin Prezidente Parlamentu Nasionál to’o desizaun Tribunál ruma ne’ebé rejeita nia pedidu ou bainhira iha ona destituisaun definitivu.
“Ha’u sei haree bainhira mak halo ajenda ba destituisaun ho mosaun sensura, agora foku lai ba Orsamentu Retifikativu,” Aniceto promete.
Antes ne’e, nu’udar Prezidente Parlamentu Nasionál realiza duni konferénsia estraordináriu iha loron 21 loro kraik no Aniceto propoin plenáriu iha loron 4 Dezembru 2017 atu diskute no halo votasaun ba rekursu admisaun nian, no loron 18, 19, 20 Dezembru atu debate mosaun sensura ba governu, maibé bankada sira AMP la konkorda hetok husu atu trata asuntu admisaun ho mosaun sensura ho urjénsia hodi ezije iha loron 22 Novembru halo plenária ba rekursu admisaun no loron 30 Novembru no loron 1 Dezembru halo debate mosaun sensura ba governu, maibé Prezidente Parlamentu Nasionál deside mantein.
(Jornalista : Manuel Pinto)