DILI, 05 agostu 2024 (TATOLI)–Diretór Ezekutivu Luta Hamutuk, José Alves da Costa, hateten Timor-Leste iha ona progresu ba dezenvolvimentu setór infraestrutura no rekursu umanu hafoin Timor-Leste atu komemora loron konsulta populár ba da-25 (30 agostu 1999-30 agostu 2024).
Notísia Relevante: Komemorasaun konsulta populár konsolida juventude nia espíritu nasionalizmu-patriotizmu hateke ba oin
Nia haktuir, buat barak ne’ebé Estadu Indonézia harii sunu moos hotu maibé Timor-Leste harii Estadu Direitu Demokrátika ne’e konsege konstrui fila-fali Estadu hodi sai di’ak no mudansa. Iha infraestrutura ne’e, buat barak mak iha mudansa mak hanesan edifísiu públiku sira no estrada ligasaun kapitál nasaun nian ba munisipiu sira konsege iha konetividade ba postu administrativu no balun sei iha prosesu konstrusaun nia laran.
“Konsege instala sentru saúde no postu saúde iha nivel postu no suku. Ita konsege konstrui ita-nia eskola sira iha suku no aldeia sira-ne’ebé eskola laiha agora eskola iha hotu ona. Ita mós konsege prodús ita-nia rekursu umanu kualifikadu ne’ebé halo atendimentu iha saúde no eskola sira no servisu públiku, ida-ne’e timoroan mak halo,” Diretór Ezekutivu Luta Hamutuk, José Alves da Costa, hateten ba Agência Tatoli, iha Faról, segunda ne’e.
Direór ne’e esplika, einjerál progresu ka mudansa ne’ebé iha mak ne’e, harii instituisaun sira atu hare oinsa halo komunikasaun servisu ka balansu servisu ba kontrolu iha prosesu dezenvovimentu ba mehi boot luta-na’in no eroi sira-nian katak libertasaun povu nian.
“Libertasaun povu signifika povu tenke moris livre, kontente, dame no iha prosperu nia laran. Saida mak ita sente iha komemorasaun loron konsulta populár ba da-25 ne’e. Mudansa lubuk ida mak iha, depoizde prosesu konsulta populár no anúnsiu rezultadu referendu iha 04 setembru 1999 ne’ebé deklara hosi Nasaun Unida katak Timor ukun aan,” nia dehan.
Tanba ne’e, nia husu ba sidadaun hotu atu hato’o agradesimentu ba funu no luta-na’in sira no povu baibain ne’ebé fó sira-nia kontribuisaun iha loron konsulta populár iha 30 agostu 1999 hodi ezerse sira-nia direitu votu hodi hili ukun rasik aan ne’e.
“Ita tenke agradese ba ita-nia inan-aman no maun-alin sira ne’ebé balun sira sei moris no mate ona, maibé ho sira-nia kontribuisaun iha 30 agostu 1999 liuhosi konsulta popular, husi sira-nia kontribuisaun votu, ita konsege harii ita-nia nasaun,” nia dehan.
Timor-Leste kontinua iha dezafiu barak
Maske nune’e, nia hateten, iha prosesu dezenvolvimentu ida ne’e seidauk sufisiente no seidauk iha balansu iha setór dezenvolvimentu, tanba má-nutrisaun iha Timor-Leste kontinua ho persentajen aas iha Ázia.
Tuir nia, rekursu umanu iha nível akademia kada tinan sa’e maibé dezempregu mós kontinua sa’e, tanba laiha polítika konsisténsia atu bele fó oportunidade ba uma kain hotu atu hetan oportunidade nu’udar timoroan.
Prinsipalmente, nia dehan, ema sira-ne’ebé inan-aman mate no hetan persegisaun iha tinan 24 ne’e, tenke iha konsisténsia polítika nafatin atu ema labele arrepende dehan sira-nia kontribuisaun uluk ne’e saugati de’it.
Importante liu mak ema labele dehan sente iha uma aat, edukasaun ba oan sira laiha no nia jerasaun ne’e nia moris laiha mudansa, entaun ida-ne’e bele nakfera loron ida no bele halo Timor-Leste sai nasaun falladu.
Nia sujere ba ukun-na’in sira atu bele iha planu no programa prioridade di’ak no ezekutór di’ak, koñesimentu kle’an, sensibilidade no interrese komun no integridade pesoál atu nune’e bele halo nia planu no bele ezekuta nia polítika hodi atinje objetivu komun libertasaun povu ida ne’e.
“Ida-ne’e mak ita seidauk atinje, tanba iha ne’e uma kain ida, balun familia hetan serbisu hotu maibé uma kain balun laiha asesu ba edukasaun no servisu públiku no ekonomia fraku. Ida-ne’e mak ema hotu tenke refleta. Labele dehan ema ida de’it mak sente bele ba buat hotu,” nia dehan.
Diretór ne’e mós lamenta, Governu seidauk investe di’ak iha eskola públiku sira hodi dezenvolve setór edukasaun ba iha sidadaun sira-nia oan.
“Governante sira nia-oan la ba eskola iha eskola públiku tanba kondisaun eskola ladi’ak, fasilidade laiha no infrestrutura ladi’ak. Entaun, ba eskola privada sira, maske selu karun, maibé garante nia futuru sai di’ak. Ita hatene katak sira mak halo jestaun ba eskola públiku sira,” nia hateten.
Aleinde ne’e, nia hateten, sei iha fasilidade saúde ne’ebé la sufisiente no laiha kondisaun iha postu no sentru saúde sira-ne’ebé fraku iha atendimentu ba populasaun sira.
“Ema boot sira mear ba konsulta iha rai-li’ur, só povu kiik-oan sira mak halo tratamentu saúde iha sentru no postu saúde sira-ne’ebé iha limitasaun rekursu umanu no ekipamentu. Ida-ne’e mak ita sei iha diskriminasaun boot ida, tanba asesu ba saúde, edukasaun no empregu lahanesan,” nia dehan.
Jornalista : Jesuína Xavier
Editór : Cancio Ximenes
