DILI, 07 Marsu 2025 (TATOLI)—Grupu Feto Parlamentár Timor-Leste (GMPTL), sesta ne’e, selebra loron internasionál feto ho tema ’feto no labarik feto iha ninia direitu, igualdade no empoderamentu.’
Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão, konsidera selebrasaun loron ne’e importante atu parte hotu bele reflete kona-ba papél feto iha sira-nia misaun no responsabilidade hodi kontribui ba dezenvolvimentu sustentável, liuliu iha setór krusiál sira hanesan saúde, edukasaun, justisa, polítika, ekonomia, lideransa no seluk tan.
“Bainhira ita haree ba tema selebrasaun: ‘feto no labarik feto iha ninia direitu, igualdade no empoderamentu’, fó hanoin mai ita hotu kona-ba inkluzaun feto no labarik-feto sira-nia direitu hodi proporsiona igualdade no empoderamentu iha sira-nia realidade moris loron-loron nian,” Xefe Governu hato’o iha salaun Delta Nova.
Notísia relevante : Presiza hametin partisipasaun feto iha ekonómia formál
Xefe Governu destaka mós kona-ba kolaborasaun husi parte hotu hodi halakon dezigualdade no diskriminasaun ho forma violénsia oinoin ne’ebé sei kontinua akontese, hodi nune’e bele hadi’a liután feto no labarik feto sira iha kondisaun vida, oportunidade ba moris ida ne’ebé dignu, no oportunidade asesu ba serbisu esensiál sira.
“Timor-Leste nu’udar Estadu, sai mós parte ba instrumentu legál internasionál sira, ne’ebé ita ratifika ona. Estadu Timor-Leste mós aprova ona lejizlasaun relevante sira hodi promove igualdade de jéneru,” nia tenik.
PM deskreve, feto nu’udar personajen no rekursu xave ida importante tebes iha família, sosiedade nia laran no nasaun.
“Iha istória Timor-Leste, feto nia luta kontra diskriminasaun, nia luta ba direitu feto husi beiala sira, komesa loloos durante ita-nia luta ba ukun rasik-an no sei kontinua nafatin to’o feto hetan balansu iha implementasaun ba igualdade jéneru,” nia akresenta.
Biban ne’e, Xanana fó onra ba eroína sira ne’ebé hatudu sira-nia aten brani no espíritu lutadór iha prosesu luta ba independénsia Timor nian.
‘’Ohin loron ita hotu hamutuk hodi selebra loron internasionál ba feto, ne’ebé maka monu iha dia 8 de Marsu, maibé ita selebra ohin iha dia 7 de Marsu. Ha’u-nia parabéns no hako’ak boot ba inan-feton sira iha mundu tomak, espesiál ba inan-feton sira iha Timor-Leste no sira ne’ebé iha diáspora,’’ Xanana hatetetn.
Programa protesaun
Xanana deklara, IX Governu Konstitusionál asume responsabilidade no iha kompromisu atu kontinua implementa programa sira ne’ebé fó protesaun ba feto no labarik feto hodi asegura no garante igualdade no empoderamentu iha sosiedade, partikularmente sira-nia envolvimentu no partisipasaun iha dezenvolvimentu iha Timor.
Nia nota, iha mundu atuál, dezigualdade jéneru, violénsia bazeia ba jéneru no reprezentatividade feto iha kargu ne’ebé foti desizaun sei enfrenta dezáfiu ho nível oinoin.
“Iha ámbitu ida-ne’e, Timor-Leste hakat ona pasu lubun ida. Maibé, ha’u bele dehan, ita sei iha dalan ne’ebé naruk atu perkore. Estadu Timor-Leste iha kompromisu ne’ebé boot ba promosaun igualdade jéneru, liuliu reforsa atividade sira ne’ebé enkoraja no empodera feto sira-nia partisipasaun iha vida ekonómika, sosiál no polítika,” Xefe Governu subliña.
Aleinde ne’e, iha programa IX Governu tau mós prioridade ba inkluzaun sosiál no protesaun sosiál ne’ebé hanesan ba feto no mane atu kontinua implementa Planu Asaun Nasionál hasoru violénsia bazeia ba jéneru, planu asaun nasionál kona-ba feto, pás no seguransa.
“Atu garante igualdade oportunidade no igualdade partisipasaun husi feto no mane, nomós ba portadór defisiénsia, hanesan aspetu fundamentál tebes iha prosesu desenvolvimentu Timor- Leste. Tempu ida-ne’e oportunu tebes atu reafirma IX Governu Konstitusionál ninia kompromisu atu harii sosiedade timorense ne’ebé justa, digna no próspera.” nia katak.
Orsamentu Jerál Estadu (OJE) kada tinan inkorpora polítika orsamentál ne’ebé ho perspektiva ba jéneru hodi kombate desigualdade de jéneru no fó oportunidade hanesan ba feto no mane.
Kompromisu ne’e hatudu iha alokasaun OJE 2025, katak IX Governu Konstitusionál tau prioridade iha alokasaun orsamentu ba markador jéneru prinsipál ho millaun $30,43 no markadór jéneru signifikante millaun $195,43
Primeiru-Ministru apela mós ba parte hotu atu kontinua serbisu hamutuk ba sosiedade timoroan ne’ebé inkluziva no sustentável atu la husik ema ida ba kotuk.
“Ita presiza tau hamutuk esforsu hodi mellora liután prestasaun serbisu sosiál no promove partisipasaun, asesibilidade no envolvimentu feto iha setór xave hodi promove sosiedade timorense ida-ne’ebé digna, segura no próspera, liliu ba feto,’’ Xanana enkoraja.
Jornalista : Nelson de Sousa
Editora : Julia Chatarina