DILI, 09 Abríl 2025 (TATOLI)–Institutu Nasionál Siénsia no Teknolojia (INCT, sigla portugés) aprova proposta peskiza ba grupu-sia ho orsamentu ne’ebé prevee rihun $35.
“Proposta peskiza hamutuk 42, maibé 25 mak liu selesaun dokumentu no faze tuir mai grupu-sia mak juri sira fó valór di’ak”, Prezidente Konsellu Ezekutivu INCT, José Cornelio Guterres, informa iha knaar fatin, Balide.
Nia dehan, ekipa juri ba proposta hirak ne’e maihusi universidade sira iha rai-laran no mos juri internasionál hanesan UNESCO, WHO, Banku Mundiál.
José Cornelio Guterres dehan valór osan ba peskizadór sira la hanesan, másimu rihun-lima no mínimu rihun-tolu dolar Amerikanu.
Nia dehan peskiza sei hahú iha loron 10 fulan-Abríl to’o fulan-Agostu, depois sei kontinua fali iha Novembru ho aprezentasaun rezultadu peskiza.
“Tinan ida-ne’e ami halo fali estudu atu haree fila fali katak Governu uza rezultadu peskiza ne’e ka lae, ne’ebé dadaun ne’e ami halo hela kestionáriu no depois ita halo estudu, karik Governu la-uza rezultadu peskiza ne’e tanba saida ita presiza hatene”, tenik.
Kandidatu ba projetu investigasaun sientífiku iha INCT tinan 2025, mak Acacio Amaral ho nia tópiku saúde animál; identifikasaun ba prezensa bórax iha na’an-kabuar (bakso) ne’ebé fa’an iha Timor-Leste: risku ba saúde públika no seguransa alimentár (Identificação de Presença de Bórax em Almôndegas (Bakso) vendidas em Timor-Leste: Riscos para a Saúde Pública e Segurança Alimentar).
Koordenadór, Jóse Carmo da Silva, ho tópiku estudu konaba protesaun no konservasaun ekosistema ambientál no partisipasaun komunidade lokál sira (impaktu ekolójiku no sósiu-ekonómiku husi área protejida marina-nian ho baze komunitária iha komunidade peskadór artezenatu iha Beloi no Ilimano “Estudo de Proteção e Conservação de Ecossistemas Ambientais com a Participação das Comunidades Locais”. (O impacto ecológico e socioeconómico das áreas marinhas protegidas de base comunitária nas comunidades de pescadores artesanais em Beloi e Ilimano).
Koordenadór, Mário Marques Cabral, ho tópiku estudu konaba protesaun no konservasaun ba ekosistema ambientál ho partisipasaun lokál iha komunidade lokál sira-nia. Estudu kazu ba matadalan área protejida iha mariña ho baze ba komundade iha suku Aidabaleten, Biloi no Come “(Estudo de Proteção e Conservação de Ecossistemas Ambientais com a Participação Locais das Comunidades Locais”. O Estudo de Caso das Diretrizes da Área Marina Protegida de Base Comunitária no Suco de Aidabaleten, Biloi e Come.
Koordenadór, Valerio Andrade Santos, área saúde ho títulu “jestaun no distribuisaun ba medikamentu, no ekipamentu médiku”. Koordenadór Pedro Ximenes, área inovetec, ho nia títulu “aprofeisoamentu enerjia naun-renovaveis iha Timor-Leste”. Koordenadór, Krispin Soares, área inovetec ho títulu “asesu universál água potavel no saneamentu”. Koordenadór Felis Piedade, área ekonómia ho títulu “investimentu no komérsiu indústria”.
Koordenadór, Rui Augusto Gomes, área ekonómia ho títulu “merkadu traballu ba empregu no dezempregu”. Koordenadór, Augusto da Costa, área edukasaun ho títulu “estudu kona-ba ensinu tékniku vokasionál”.
Notísia relevante: INCT-UNESCO realiza konsulta nasionál ba implementasaun siénsia aberta
Jornalista : Osória Marques
Editora : Rita Almeida